<$BlogRSDURL$>

Sunday, February 22, 2004

آلقيش اولسون آنا آدلي هر قادينا


يازان : محمد رضا كريمي ـ زنجان

بو يازى نويد آذربايجان- اورمو- قزئتيندن آلينيبدير.


ايشاره : بو ايل ، موقاويمت شيعريميزين سارسيلماز تمثيلچي‌سي « حبيب ساهير» ين دوغومونون يوزونجو ايل دؤنومودور. همين موناسيبت ايله قلم صاحيبلريميز و شاعيرلريميز طرفيندن مجموعه‌لر ، مقاله‌لر و شئعرلر يارانماقدادير. بورادا آقا-يي « محممدريضا كريمي» نين زنجان شهريندن بيزه گؤندردييي « حبيب ساهيرين اثرلرينده قادين سيماسينا بير باخيش» . موضوعونداكي مقاله‌سيني تقديم ائديريك.


« حبيب ساهيرين اثرلرينده قادين سيماسينا بير باخيش»


حبيب ساهيرين رومانتيكاسي آيري بير دونيادير ، لاپ شاعيرانه بير دونيادير. سئوگي ، طبيعت ، دويغو و اينسان روحييه‌سي الوان چالارلارىيلا بورادا بويلانير. بورادا عئشق و سئوگي ايله نفرت قارشي ـ قارشييا دايانير ، گاهدان همان سئوگي يانيندا بير موقددس نيفرت ‌ده جانلانير. سئومك باجارمايان اوره‌ك نيفرت ده ائده بيلمز و نيفرت ائده‌ بيلمه‌ين اوره‌ك سئوگي‌نين نه اولدوغونو بيلمز. حبيب ساهير رومانتيكاسيندا موباريزه و دؤيوش ده وار. او گؤز‌لليك‌لري آلقيشلايير ، بو گؤز‌لليك اينسانلاردا ، طبيعتده و روحلاردا واردير، طبيعت رنگارنگ بويالاري هاوانين چئشيدلي دورومو ، قيز ـ گلين‌لرين اينجه دويغولاري ، پاك آرزيلاري، اونلارين دردلري هابئله جاميعه‌ميزين بو پاك معصوم اينسانلارا اوغراديغي موصيبت‌لري ائله شاعيرانه قلمه آلير كي اوخوجونون روحونو او شاعيرانه رومانتيك دونيايا آپارير ، موصيبت‌لري اريديب ، دردلري بيلينديرير و قيز ـ گلين‌لرين بوتون آرزي ـ ايستك، درد و غم‌لريني تانيتديرير و جاميعه‌ميزين ياريسينين اوره‌ك سؤزلرينيي آچيقلايير. ساهيرين شئعرلرينده درد ديله گلير ، دردلي شئعرلر ده چوخدور، هاميسي دا ائل سؤزودور ، آخي او ، اسير ائللرين شاعيرىدير. شاعير نظرينده ائليميز تكجه ديل يؤنه‌ميندن بير دئييل بلكه حياتين يوكو ده آغيردير ، آغير :


قارانليق كؤچوبدور، قار ـ ياغيش ياغير
ائللرين دردي آه ، آغيردير ... آغير

شاعير بو آغيرليغي گؤره‌رك خالقيني دوشونمه‌يه چاغيرير و بئله سؤيلور :

حياتين يوكو آه آغيردير ، آغير
قارانليقدا ياتان ائللري چاغير !


شاعيريميز هميشه ائليني اوياتمادا ، چاغيرمادادير، او شاه دؤورونون قارا دوررومونو، و بوغونتولو سيخينتي‌لي دورومو آچيقلايير و يوخاري صينيف‌لرين نئجه كئف چكديك‌لريني گؤسترير:


آنالار قارا گئييب
بزه‌نيب شاه آروادي
ائل ـ اوبا ياس ايچينده
توي ـ دويون ‌سارايدادي


ساهير 6و1345 ايللرين بوغونتوسونو تصويره چكير. گونده نئچه نئچه ائعدام حؤكم‌لرينين ايمضالانديغيني آيدينلادير ، اولدوزلارين باتماسيني و مدداح شاعيرلرين يالتاقليق‌لارينا ايشاره ائده‌رك درده گلير. قيز ـ گلين‌لرين موضوعسو، ساهيرين بوتون شيعرلرينده اساس موضوعلاردان‌ بيرىدير. عايشه‌نين سئوگي‌سي شئعرينده قالي كرخانالاريندا رنگ‌لري سولان توخوجو قيزلاري تصويره آلير كي ارباب اونلارين قانلاريني سوموروب رنگ‌لرينى سولدورور. عايشه بير فرش توخويان قيزدير يوخسول اولدوغو اوچون ياراماز ياشايير :


يوخسول اولان بير قيز هئچ
بو دونيادا ياراماز


و يا :


زنگين اولان بير اوغلان
آلماز يوخسول بير قيزي


ساهير قيزلارين درديني بيلير. بو قيزلارين ارباب سسيندن قورخمالاريني يازير و اونون نيفرتيني قيزلارين اوره‌يينده موقددس سانير. ساهير قره‌چيلر شئعرينده ، كؤچري ائللرين ياناجاقلي دردلريني چوخ درين دويغويلا تصويره آلير و اونلاين قارالديقلاريني بئله يازير :


تانري سيزي قاراشين مي‌ ياراتدي
يوخسا قارا گونلر سيزي قاراتدي ؟


حبيب ساهير جسارتلي و قورخماز شاعير كيمي ، شاعيرانه تصويرلرله شاه رئژيمي‌نين ظولمونو آچيقلايير. « اووولدايير يئل‌لر» دئديكده ايستيبدادين حؤكم سوردويو دورومو تعريفه چكير . او ، ائليميزين قيزلارينى گؤرور ، بدبخت‌چي‌ليك‌لرينى گؤرور، «كند گؤزه ‌لي» عونوانلي شئعرينده يازير :


بير چوخ گؤزه ‌ل گؤردوم آمما بو گلين
بير آفتدير گؤزه ‌للرين گؤزه ‌لي
آللي ـ پوللو بو گليني گؤر‌ركن
غملي ـ غملي دوشونمه‌يه باشلارام
تازا آچيميش بير گول ايسه سولاجاق
اون بئش ايلده قاري آرواد اولاجاق


بودور قيزلاريميزين آلين يازيسي ! شاعيرين شيعرلري چوخ گلين‌لر و قيزلارا باغلانير. اونلارين آرزيلارلا دولو اوره‌ك‌لري‌نين سيزينتيسيني ياخشي آنير و بير حكيم كيمي اونلارا توخونور. «آلا گؤز» شئعرينده «حكيم اولماديم درديني بيليم» دييه‌رك دوغرودان بير حكيم‌ كيمي دردلريني آنير و اوره‌كدن اونلارا يانير. ساهيرين بير اوزون منظومه‌سي وار « گولشن» عونوانلي ، بو شئعرده جاميعه‌ميزين بؤيوك دردي اولان آراليق آروادلاري‌نين مساله‌سيني آراشديرماق ايسته‌ميشدير . داستان بئله باشلانير :


اوگئي آنا ساتميش ايدي كنيز تك
قيزجيغازي بير زنجانلي آقايا
بو دردناك سيرري منه بير گئجه
آچدي بيزه ياخين اولان همسايا


بوردا جوان گلين باشينا گلن اويونلاري آچيقلايير و اونلارين قوربان اولدوقلاريني عئينن ميصرده نيل چايينا قوربانليق اولان قيزلارا بنزه‌دير و يازير :


ائشيدميشديم هر ايل قديم ميصرده
«نيل » ه قوربان ائدر‌ميشلر بير قيزي
بو سون عصرين قوربانليغين گؤروركن
دويماقدايام اوره ييمده بير سيزي


قوربانليق كسيلن قيزلار شاعيرين اوره‌ك سيزيسينا چئويريلير. بورادا حبيب ساهير موختليف صينيف‌لرين غلط حركت‌لريني آيدينلادير و نهايت شاه حؤكومتي‌ني توشلاياراق اونو توپا باغلايير:


اونوتدونمو حيشمتيني سولطانين
خرجي چوخدور او مؤحشتم ديوانين
نؤكرلري قيزيل شراب ايچه‌رلر
خانيملاري يايلاقلارا كؤچرلر...
گؤردوم حريف دئيير سؤزون دوغروسون
ياخشي تانير مملكتين اوغروسون


دئييلن پيس آروادلارين يئري هر گون بئله معصوم قيزلاري قوربان آپارير و جامعه‌ميز يانير. شاعير اينانير كي


زنگين‌لرين چركين قيزي اَر تاپار


حبيب ساهرين قادينلار حاققيندا يازديغي شئعرلري چوخدور. بونلار آراسيندا « آنا» عونوانلي اوزون پوئما، بير شاه اثر كيمي گؤز اؤنونده‌دير . بو شعر روس يازيچي‌سي ماكسيم گورگىدن ترجومه اولورسا دا، حبيب ساهيرين اؤز فيكري ، دؤشونجه‌سي و شاعيرانه دويغوسو آيدينجاسنيا دويولور . بو شئعري بئله باشلايير :


آلقيش اولسون آنا آدلي هر قادينا
ديريلييين قايناغينا


بورادا آنا حاققيندا گؤز‌ل دوشونجه‌لي تصويرلر و آنلاملار واردير. شاعير سئوگي‌ني آنا سودوندن آلينما بير نئعمت بيلير ، آنا سودونو، گون ايشيغي كيمي ده‌يرلنديرير و اينساندا سئوگي يارادير و دونياني سئوديرير :


گون ايشيغي آنا سودو
سئوديريري بو دونياني هر اينسانا


شاعير بورادا امير تيمورو آنا ايله اوزله شد‌يرير و نهايت ايسكندر و بؤيوك دونيا فاتيح‌لري‌نين آنا اؤنونده ديزه چؤكمه‌لرينه حؤكم وئرير و بئله دئيير:


سن تانريني دانا بيلسن
اؤز آناني دانانمازسان!


حبيب ساهير قادينلارا درين حؤرمت بسله‌يير و بو حؤرمتي هر ياندا اولورسا دا ديله گتيرير. او سعادتي سئوگي‌سيز مومكون بيلمه‌ييب، قادين سيز دا سئوگي‌نين يارانماسيني مومكون سانمايير


سئوگي‌سيز هئچ سعادت يوخ
قادين سيز هئچ سئوگي اولماز


دوغرودان دا منظومه‌نين سونوچوندا نتيجه‌لندييي كيمي آناني سئوگي و باريش آغاجي‌ني اكمكده گؤروب ، اونون عئشقيني غملي ـ قارا اؤلومدن ده داها گوجلو گؤرور. بو باخيش قادينلارا حؤرمت حبيب ساهيرين اينسان سئورليك روحيه‌سيندن بير داملادير.





Saturday, February 21, 2004


بيزيم توركو شيرين ديل دير

Bizim Türkü şirin dildir


حبيب ساحير-تئهران-1344-1357


آنا گولدور٬ بير گون سولار Ana güldür, bir gün solar
آنا ديلى شيرين اولار Ana dili şirin olar


بيزيم توركو شيرين ديلدير Bizim Türkü şirin dildir
خوش صدالى٬ زنگين ديلدير Xoş sədalı, zəngin dildir


ديل گونشدير٬ ايشيق ساچار Dil günəşdir, ışıq saçar
آزادليغا قاپى آچار Azadlığa qapı açar


يادين ديلى بويوندوروق Yadın dili boyunduruq
بير گئچيددير بوروق بوروق Bir geçiddir buruq buruq


بويوندوروق خالقى بوغار Boyunduruq xalqı boğar
گئچيدلرده قولدور سويار Geçidlərdə quldur soyar


قوى يادلاشسين سئناتورلار Qoy yadlaşsın senatorlar
خالقى سويان تاجير٬ توججار Xalqı soyan tacir tüccar


يالتاق شاعير يولون آزسين Yaltaq şair yolun azsın
تكجه فارسى غزل يازسين! Təkcə Farsı qəzəl yazsın





خزان

● حبيب ساهر
صمد بهرنگى سايتيندان آلينيبدير

خزان چاغي
قيزيل گونش اودلانيبدير
آغاجلارين يارپاقلاري
مين بير رنگه بويانيبدير
هر يارپاغين بير رنگي وار
سئودا رنگي
حسرت رنگي
توتقون توزلو ، غربت رنگي ..

خزان چاغي يئل اسركن
ياغير يارپاق
اؤلگون يارپاق
قالانيبدير قالاق ـ قالاق





صدمين سالگرد حبيب ساهر٬ شاعر بزرگ آذربايجان
بو يازى "بر خلاف باد" (يئله قارشى) وئبلاگيندان آلينيبدير.
رویا ساهر


شروع کردن وب لاگم با اسم حبیب ساهر می تواند نشانه ی خوش سلیقه گی باشد، نه فقط برای این که او شاعر بزرگی بود بلکه بیشتر به این دلیل که برای من مظهر زیبائی زنده و سیال در وجود یک انسان بود.از خوش شانسی با پسرش ازدواج کرده ام(خوش شانسی من یا او؟!)، اما این ربطی به موضوع ندارد- در هر حال عشق اصلی من خودش بود.در 1282 در تبریز به دنیا آمد.قبل از ادامه دادن، برای اطلاع خوانندگان فارسی زبان بگویم که اگر اسم ساهررا نشنیده اند برای این است که اولن او بیشتربه ترکی – زبان مادریش – شعر می سرود ، دیگر این که غیر از وقفه های کوتاهی،در ایران همیشه چاپ آثار ترکی (همچنان که کردی و سایر زبان های اقوام دیگر) ممنوع بوده است .و باز دلیل دیگر این که برخلاف شهریار که به یمن نزدیکی اش به هر دو رژیم شاه و جمهوری اسلامی معروف شد، و به جز منظومه ی "حیدر بابا " شعر ترکی قابل توجه دیگری ندارد و اصولن فارسی سراست، ساهر در هر دو رژیم مخالف بود و آثارش از این نظر هم ممنوع. .آثار ساهر در طول یک دوره ی شصت ساله ، به طور زیرزمینی در ایران چاپ و منتشر شده است، او در تبریز، سایر نقاط آذربایجان، و ترکیه کاملن شناخته شده و محبوب است،و پدر شعر نوی ترکی در ایران به شمار می آید.کسانی مثل مفتون امینی، خسرو گلسرخی، رحیم رئیس نیا، غلامحسین ساعدی ، صمد بهرنگی ، شهریار، ثمین باغچه بان، علیرضا نابدل(اوختای) ، کاظم سادات اشکوری، رضا براهنی ، یحیی آرین پور، امیر حسین آرین پور، بهروز دهقانی ، عمران صلاحی، جواد مجابی، و کسان دیگری که حالا اسمشان را به خاطرندارم از دوستان و آشنایان او ، و معترف به قدرت شعری او و پیش کسوت بودنش بوده یا هستند.ساهر هم مثل همه ی شخصیت های فرهنگی ترک زبان از عدم امکان چاپ آثارش به زبان مادری رنج فراوان کشید، به خصوص چون شاعر بود؛ و آنچه شاهدش بوده ام این که او از غم روز به روز بدتر شدن شرایط نشر – در واقع دق کرد.


پدر حبیب ساهر ،میر قوام،سردار "ضد مشروطه" بود،و از سنگرش در محله ی"سرخاب" تبریز روز و شب به تبادل آتش توپخانه با باقرخان مشغول. سرانجام مشروطه طلبان دزدیدند و کشتندش و حبیب کوچک یتیم ماند.ثروت قابل توجه پدرش را (چنان که اغلب در آن زمان پیش می آمد )برادر بزرگ عیاشش بالا کشید.کودکی حبیب در فقر گذشت.تحصیلات مکتبی اش را در شاگردی ملائی طی کرد که مجبورش می کرددر حالیکه زبان فارسی را خوب نمی دانست ، گلستان و بوستان سعدی را از برکند.در خاطراتش می نویسد:"هفت سال بیشتر نداشتم ، شب ها شمع می افروختم و از بی وفائی یار و جفای روزگار شعر می سرودم..."در مدرسه ی "محمدیه "ی تبریز شاگرد تقی رفعت بود و ذوق ادبی اش از طرف او تشویق شد.بزرگتر که شد به کردستان رفت، با معلمی سرخانه ی فرزندان "آغا"های اعیان کرد پولی جمع کرد ، و به پاریس، استانبول و آنکارا رفت.در رشته ی جغرافیا و ادبیات فرانسه لیسانس گرفت (در آن زمان وزیر فرهنگ ایران هم لیسانس نداشت).در شش سالی که درکلوپ آمریکائی های استانبول اقامت داشت با دو کشیش کاتولیک فرانسوی دوستی پیدا کرد که اطلاعات گسترده ای از ادبیات نوی فرانسه داشتند، و چیزهای زیادی از آن ها آموخت ، به خصوص در مورد شعر مدرن فرانسه ، و تعدادی از آثار شعرای نوپردازی مثل بودلر را به فارسی ترجمه کرد.تعریف می کرد که:"هر وقت کشیش ها پیدایشان نبود می دانستم که پیش "سوغ"ها (دختران تارک دنیا)هستند!"در استانبول با موج شعر نوی ترکی( و افکار" ترک های جوان") آشنا شد ، ولی استاد اصلی خودش در شعر را ، تقی رفعت می داند که در تبریز دوره ی خیابانی ، با خانم شمس کسمائی نشریه ی آزادیستان را به عنوان ارگان تجدد ادبی چاپ می کردند. اشعار ترکی رفعت اکنون کمتر در دسترس است، اما از سبک اشعار فارسیش می توان پی به عظمت شخصیت و توانائی ادبی او برد.بی شک اگر رفعت چنان زود از میان نمی رفت به غولی در شعر ترکی و فارسی بدل می شد.در دوره ی حکومت پیشه وری در تبریز، حبیب ساهر کتاب های درسی را به ترکی نوشت، اما وقتی از او خواستند اشعار ایدئولوژیک بسراید عذر خواست:"شعر از درون می تراود و نمی تواند سفارشی باشد، من شاعرم نه تبلیغات چی." درنشریات ارگان پیشه وری مثل "آذربایجان" به او می تاختند و نسبت رمانتیک بودن و طرفدار هنر برای هنر بودن را به او می بستند، با این حال او همیشه در طول عمرش از نظر سیاسی مستقل باقی ماند.پس از سرکوب حکومت مستقل آذربایجان، ساهر به مدت دوسال به اردبیل تبعیدشد، که به خاطر آب و هوای سرد و طاقت فرسایش تبعیدگاه آن زمان بود.ساهر دبیر دبیرستان بود و در تدریس هم روش خاص خودش را داشت: به شاگردان بر اساس شخصیت فردی و ذوق شان نمره می داد اگرچه درس کتاب ها را بلد نمی بودند.بودن درمحفل جوانان را دوست داشت،واز همه جوان تر، خندان تر و امیدوارتر می نمود.به هر کسی که استعدادکی در او می یافت می گفت:بنویس!با تمام امکانش از شاعران و نویسندگان جوان پشتیبانی می کرد،و وقت زیادی رابه انتقال تجربیات و دانسته هایش به آن ها انتقال می داد.


در باره ی شیوه ی شعری او، قسمت هائی از مقاله ام در مجله ی پیک آذر،اسفند1380 را می آورم:


...تصویر سازی در شعر ساهر در نهایت خود است."اوولداییر دلی یئل لر..." بادهای دیوانه زوزه می کشند...دری به هم می خورد، درختان سیاه در زمینه ی شب مهتابی آبی رنگ تا روی زمین خم می شوند...نظریه ای علمی وجود دارد که می گوید هنرمندان ، مثل همه ی آدم های دیگر، به دو دسته ی راست مغز و چپ مغز تقسیم می شوند.اساس این تقسیم بندی بر این واقعیت است که در هر فرد یکی از دو نیم کره ی مغز غالب است، و به ندرت هر دو نیم کره به یکسان فعالند.مرکز تکلم در نیم کره ی چپ و مرکز فعالیت های تصویرسازی در نیم کره ی راست قرار دارد، پس هنرمندانی که در آن ها نیم کره ی چپ غالب است یا "چپ مغز ها" ، در تکلم و سخنوری و بازی با واژه ها توانا ترند، و اغلب شاعرند یا نویسنده؛ گروه دیگر یعنی راست مغز ها نادرترند وبیشتر نقاشند و پیکر تراش- این ها قدرت تجسم تصویری زیادی دارند ، و قوی ترین حس آن ها حس بینائیست.اهل ادبیات به ندرت در این گروه پیدا می شوند. البته سایر حس ها مثل چشائی ، بویائی و لامسه هم در خلق آثار هنری نقش دارند، اگر چه باز هم نادرتر.به نظر می رسد ساهر از جمله هنرمندان کم یابی بود که هر دو نیم کره ی مغزشان از فعالیت یکسانی برخورداراست.به علاوه قدرت خلاقه ی او از تمامی حس های طبیعیش بهره می برد.شعر های او تصاویری شبیه به تابلوهای زنده به ذهن القاء می کند، که در آن ها نه فقط نور پردازی و رنگامیزی قوی وجود دارد، بلکه صدای ناله ی بادهای سرگردان، بوی گردو خاک ، رطوبت،و گیاهان ، صدای سم گله ها، و خشن یا ظزیف بودن بافت ها احساس می شود؛ و همه ی این ها با حداقل کلمات ، با توصیف نوری تند در زمینه ای تاریک ، وصف یکی دو رنگ برگزیده ، یا یک حرکت ایجاد می گردد – و این قدرت هنرمند را می رساند.در عین حال او دارای موهبت اعجاز با واژه ها هم هست.جادوی آثار او در تنوع فوق العاده ی اشکال مختلف ترکیبات ، فعل ها، و عبارات پیچیده نهفته.موسیقی واژه ها و آهنگ شعر در آن آثار ساهر که فاقد وزن عروضی یا هجائی اند، از آغاز تا انتها یادآور یک قطعه ی موسیقی با پیش درآمد، اوج ها و فرود ها و خاتمه است.بازنویسی چند داستان فولکولوریک به نثری موسیقائی و دلچسب نیز در کارنامه ی ساهر هست- زیبا ترینش :منظومه ی عاشقانه ی " آرزی و قمبر"(آرزو و قنبر)


مضمون اشعار ساهر فراگیر است ، نه محدود به زمان و مکان،و خطابش به تمامی شوربختان و مطرودان دنیاست.مشخصه ی شعر ساهر انسان دوستی آزادمنشانه ی اوست.معجزه ی شعر او در این است که مسائل دردناک اجتماعی را در قالبی ظریف و شاعرانه، به زیبائی تمام مطرح می کند.


ساهر رباعیات خیام و تعدادی از غزلیات حافظ را به ترکی ترجمه کرده ، و همین طور تعدادی از داستان های قرآن را به شعر ترکی در آورده است.نمونه هائی از ترجمه ی رباعیات خیام:

خیام:
ساقی گل و سبزه بس طربناک شدست
دریاب که هفته ی دگر خاک شدست
می نوش و گلی بچین که تا درنگری
گل خاک شدست و سبزه خاشاک شدست

ساهر:
ساقی! چمن ايچره باخ! آچيب گول و چيچک
گوللر سولاجاق گونشده بير هفته يه دک
گل، توک شراب ايچ کی سن باخينجا ، بو ياشيل
اوتلار قورويوب ،گول ده غوبارا دؤنه جک!

خیام:
این کوزه چو من عاشق زاری بوده ست
در بند سرزلف نگار ی بوده ست
وین دسته که در گردن او می بینی
دستیست که در گردن یاری بوده ست.

ساهر:
من تک اوره يی باغلی اولان قارا تئله
بو مئی کوزه سی عاشيق ايميش بير گؤزه له
اول قولپلارا باخمايين، کی عاشيق قولودور
واختىيله دولارميش اونو بير اينجه بئله.

خیام:
هنگام سفیده دم خروس سحری
دانی که چرا کند همی نوحه گری؟
یعنی که نمودند در آئینه ی صبح
کز عمردمی گذشت و تو بی خبری.

ساهر:
هر صوبح اوجالار خوروزلارين اينجه سسی
اول اينجه سسين بودور درين فلسفه سی:
سن آنلامادان آيناسی ايچره سحرين
بير سايه گؤروندو...کئچدی عؤمرون نفسی.


این هم تعدادی از اشعار کوتاه حبیب ساهر و قسمت هائی از اشعار بلندش، به ترجمه ی من.امیدوارم تا حدودی فضای شعری ساهر را منعکس کرده باشد.یادش گرامی.(توضیح این که زبان مادری من فارسی است .)

باخ ، فجر ظولمتين بوزاران پرده سين آچير،
مشريقده آتشى قيزاران گون بوغولماسين
بير آيه دير کی قيرميزی خطله يازير سحر،
کيمسه قارانليغا دؤنوبن، سجده قيلماسين!

بنگر!
پرده ی خاکستری شونده ی ظلمت را
سپیده می گشاید
تا نگیرد راه نفس را
در شرق
بر
خورشید آتشین شعله ور.
آیه ایست که رقم می زند سحر
به خط سرخ
تا رو نکند کس به قبله ی تاریکی و،
سجده نیاورد.

* * *

گونش باتاندا، اوزاقدان ائشيتدييين سسلر،
او قوملو چؤلده گزن يئللرين حزين سسىدير
ائشيتدييين آرازين آل ايشيقلارىيلا آخان،
گوموشلو دالغالارين گورلايان درين سسىدير.
او دويدوغون آجىليقلار غزللريمده منيم،
کؤنولده گيزلی قالان اسکی غملرين سسىدير.

غروب گاهان، آوای دوردست،
صدای محزون بادهاست
سرگردان در شنزار.
ازارس ، با شکوه نورانیش جاری،
صدای امواج نقره ای می آید
از ژرفا.
زنگ تلخی درغزل هایم ،
ندای غم هاست، پنهان مانده
از دیر باز
در دل من.

* * *


توخوجو اوستا اولورسام دا ، ايپيم يوخ، ايپه ييم
يوخدو بير پونزا اينان يئددی دييرماندا اونوم.
آزميشام سيسلی گئچيدلرده ، بودور قاش قارالير،
منی اودماق هوس ايله ، آغيز آچميش اوچوروم.
گئجه دير، قافيله يوللاندی قارانليقدا ، آمان!
قوشولوم يولجولارا؟ يوخسا يول اوستونده دوروم؟
بير قاريش يئر ده صاحابسيز دئيير ...ائی تانری دئنه،
من ده ييرتيق چاديری هانسی جهننمده قوروم؟


استاد بافنده باشم هم،
هیچم نخ نیست، یا ابریشمم.
نیست یک پونزا آردم، باور کن،در هفت آسیاب.
گم گشته ام، در گذرگاه های مه آلود
بنگر، گرگ و میش می افتد،
دهن گشوده پرتگاه ،به هوس بلعیدنم.
شب است، قافله راهیست در ظلمت، امان!
به راهیان بپیوندم؟یا سر راه را بگیرم؟
یک وجب جا بی صاحب نیست،
خدای من ، بگو!
در کدام جهنم چادر پاره ام را بزنم ؟


* * *

اوختایین عزاسیندا

بودور کی داغلارين آرديندا ، دان يئری آغارير
و ييرتيلير گئجه نين گؤی حرير پرده لری.
سحر زامانی درين بير خياله سانکی دالير،
نسيم اسير، شيريلدير سهند چشمه لری.
بودور کی باغلار ايچينده، گؤرونمه ين بير قوش،
ياواشجا ناله ائدير، آه ، وطن فضاسيندا،
قيزيل قانا بويانان اوختايين عزاسيندا.


در سوگ اوختای

آن سوی کوه ها
سپیده رنگ می زند به زمین،
و می دردحریرکبود شب را،اینک.
سحر گوئی غرقست در خیالی ژرف،
نسیم می وزد، جوشانند
چشمه های سهند.

پرنده ای ناپیدا
در باغ اینک
آهسته می نالد
در هوای وطن،
در سوگ اوختای
رنگین به خون سرخ.

* * *
و این شعر(در واقع قسمتی از یک شعر بلند) را هم بدون ترجمه بخوانید.

بيزه ياد کابوسو، باخ ! کؤلگه ساليب
بو اؤلومدور، بو اؤلوم کؤلگه سسىدير
ياد ديلی اولسا دا خوش سسلی ، يئنه:
بيزجه ارباب سسی، جللاد سسىدير...

خانليغين باخما دونو قيرميزىدير
او بويا، ائل اوبانين آل قانىدير
او بيزيم وارليغيميزلا دؤيوشور
او بيزيم شئعريميزين دوشمانىدير...





حبيب ساهر، شاعر خلق های دربند صد ساله شد



بو يازى "بر خلاف باد" (يئله قارشى) وئبلاگيندان آلينيبدير.

ساهر را پدر شعر نوی ترکی ايران می خوانند، اشعار نوی او همزمان با ظهور نيما يوشيج در شعر فارسي، و با تاثير گرفتن از موج شعر نوی عثمانی که خود متاثر از جريان نو پردازی در شعر فرانسه بود سروده شده.


رويا ساهر

www.royasaher.blogspot.com


هامی آزاده ائلين شاعری وار،
من اسيرائل لرين آه! شاعری يم

هر خلق آزاده ای شاعری دارد
من هم شاعر خلق های اسيرم
حبيب ساهر

شنبه ٢ اسفند ١٣٨٢ – ٢١ فوريه ٢٠٠۴
خلق های اسيردر آذربايجان ادبيات زيرزمينی شان را طی صدسال اخيرزنده نگه داشته اند.در مدت اين يک سده، وقفه هائی وجود داشته که در آن ها شعر ترکی بتواند در مجلات و کتاب ها نشر شود:دردوران مشروطيت(به طور عمده در نشريات)، درطول مدتی کوتاه پس از سرنگونی رضا شاه، در تبريز دوره ی پيشه وري، در دوران نخست وزيری مصدق، و در مدت کوتاهی پس از انقلاب بهمن ۵۷ – از آغاز دوره ی اول رياست جمهوری خاتمی هم نشريات و کتابهای به زبان ترکی اجازه ی انتشار توام با محدوديت و سانسور را يافته اند- از جمله به طرح مسئله ی ملی بايد با احتياط تمام نزديک شوند.به جز اين روزنه های کوچک در تاريخ صد ساله ی اخير، در بقيه ی اوقات تنها نوحه های عاشورا اجازه ی نشر به زبان ترکی را داشته اند، و با زبان و ادبيات ترکی به مثابه ی يک تابو، يا موضوعی خطرناک با قابليت ايجاد اغتشاش و بی نظمی برخورد شده.در عين حال توده ی آذربايجانی زبان ايران- که امروز گفته می شود شمارش به سی ميليون يا بيشترمی رسد- محکوم بوده که تنها درميان خود به زبان مادری اش سخن بگويد، و از حق تحصيل، و داشتن روزنامه و کتاب به اين زبان محروم باشد.هنرمندان و نويسندگان بيشترين محروميت را در اين ميان تحمل کرده اند:طبيعی است که هرکسی به زبان مادريش بهتر می تواند بسرايد و بنويسد.از طرفی چاپ مخفيانه ی ادبيات ترکی ، اگرچه مانع از نابودی آن شده اما به هرحال گستردگی آن پاسخ گوی نياز به آن نبوده است. نتيجه ی چنين "ياساق"ناعادلانه ای اين می شود که وقتی در خانه ی خود ازحق بيان کردن مکنوناتت به زبان خود بی بهره اي، کم کم و به طور ناخودآگاهانه نسبت به زبان تحميلی ، و آنهائی که به اين زبان سخن می گويند احساس دشمنی خواهی کرد.اين همان اتفاقی است که برای بسياری از آذربايجانی های ايران رخ می دهد: پيدايش حسی از نظر قدرت شبيه به احساس نفرتی که سياه پوستان آفريقای جنوبی از سفيد های اين کشور داشته اند. من به عنوان يک ايرانی فارسی زبان ايجاد شدن اين حس دشمنی را در هم وطنان غير فارسی زبانم ناگزير می بينم، اگر چه تائيدش نکنم و اگرچه در برخورد با هم وطنان ترک و کرد و بلوچ و عربم از آن رنج ببرم، چون اين احساس امکان نزديکی بين ما را کاهش می دهد.در عين حال من مثل آن ها قادر به لمس اين احساس نيستم ، هر قدر هم که حق اين عزيزان را به رسميت بشناسم؛ و آن ها هم به من به چشم فردی از قوم غالب نگاه می کنند، هرکه باشم و هر طور که فکر کنم. البته بی انصافی نمی کنم، خيلی از دوستان آذربايجانی از ديدگاه فارس های معتقد به احيای حقوق ملی اقوام ايرانی قدردانی می کنند، اما احساس آن ها هم به "کليتی " به نام "قوم فارس حاکم" همين دشمنی است، صرف نظر از اين که اصولن کليتی به اين معنا نمی تواند وجود داشته باشد. نشريات چاپ آذربايجان مملو از اين حس است که به شکل واکنشی به دهه ها آپارتايد قومی به وجود آمده.(البته استثنا هائی هم وجود دارد.)


دوستی که از تبريز به تهران آمده بود- خبرنگار روزنامه ی شمس تبريز، جوانی تحصيل کرده، بسيار مودب و دوست داشتني- می گفت:" گاهی که به تهران می آيم،مثل اين است که به سياره ی ديگری افتاده ام.در اتوبوس يا خيابان های شلوغ که در ميان همهمه ی فارسی حرف زدن احاطه می شوم ،از خودم می پرسم : آيا اين هائی که دور و برم هستند آدم هائی اند مثل خودم؟ و بی اختيار آن ها را از جنس ديگری به حساب می آورم."اين ديدگاه به شدت بيگانه از خود را، ما "شهروندان درجه دوم" جمهوری اسلامی در مواجهه با "نژاد مذهبی حاکم" به گونه ی مشابهی تجربه کرده ايم : وقتی که ما را از دانشگاه ها و ادارات به جرم حزب اللهی نبودن رانده اند و وقتی از بسياری از حقوق شهروندی مان به همين جرم محروم شده ايم. اين تجربه بايد بتواند به فارسی زبان ها کمک کند که تا حدودی درد اقوام تحت ستم ملی را حس کنند.


حبيب ساهر فرزند شاعر خلقی اسير بود، هميشه پرچم دار ترويج فرهنگ اصيل آنها، و پيشروی مبارزه ی فرهنگی در سراسر عمر پر بارش. آثار ترکی او در طی مدتی در حدود شصت سال مخفيانه چاپ و منتشر شده و در ميان مردم محبوبيت زيادی يافته است. ساهر را پدر شعر نوی ترکی ايران می خوانند، اشعار نوی او هم زمان باظهور نيما يوشيج در شعر فارسي، و با تاثير گرفتن از موج شعر نوی عثمانی که خود متاثر از جريان نو پردازی در شعر فرانسه بود سروده شده. با اين که او تقی رفعت را استاد خود می داند (که اولين کسی بود که تحت تاثير شعر نوی عثماني، به ترکی شعر نو سرود) ولی خود ساهر مستقيمن در استانبول با شعرنوی ترکی و شاعرانی مثل توفيق فکرت تماس يافت و بسيار بيشتر از رفعت (که در جوانی کشته شد و فرصت تکوين شعر خود را نيافت) روی شعر نو کارکرد.ساهر اشعاری به زبان های فارسي، ترکی استانبولی و فرانسه نيز دارد.


يادش گرامی باد، و به اميد روزی که شاهد آزادی کامل برای فعاليت فرهنگی همه ی اقوام ايرانی باشيم.


برای آشنائی بيشتر با شخصيت و آثارساهر، به وبلاگ های زير مراجعه کنيد.


Royasaher.blogspot.com
http://persianblog.com/?date=13821125&blog=yashar





مکتب ادبيات تبريز


شعری از استاد حبيب ساهر(1282 - 1364)
ترجمه ی ياشار احد صارمی

آن شاعر قوم در بند

در زير بی كران اين آسمان
ما را گنبد فيروزه ای نيست
در شبی که هزاران شعله می سوزد و می درخشد
آه که ما را در بساط چراغی فروزان نيست
در ميان اين همه ستاره ، اين همه نور
دريغ ازتنها ستاره ای حتی كوچك در يكی از هفت آسمان !
از ميان آن همه پرنده
تنها يکی شباهنگ گريان نصيب ما
اندوه و بدبختی هر آن از پشت سرم می آيد
و هر شب زنگ در را خبرهای بد و سياه به صدا در می آورد
درد اين است برادر
هر قوم آزاده را شاعری ست خوش سخن و شاد
و من
يكی شاعر‎ اندوهگين
شاعر‏ مردم‎ آواره و در بند !





روزنامه ی همشهری

سايه روشن ادبيات


استاد مير حبيب ساهر، شاعر و معلم تبريزي، در ارديبهشت ماه ۱۲۸۲ شمسي به دنيا آمد و پس از دريافت ليسانس جغرافيا از دانشگاه استانبول در ۱۳۰۴، در روستاها و شهرهاي آ ذربايجان و سپس در قزوين و تهران به معلمي پرداخت و تا اواسط دهه ۴۰، در اين كسوت باقي ماند.


ساهر، شاعر و داستان نويسي توانا بود. از او آثاري به سه زبان تركي، فارسي و فرانسوي منتشر شده است.


قبل از ظهور نيما و همزمان با ميرزاتقي خان رفعت- كه از او نيز به عنوان يكي از پيشگامان شعر نو فارسي ياد مي شود- ساهر، سبك جديدي را در شعر تركي بنيان گذاشت و عنوان «پدر شعر تركي در ايران» را به خود اختصاص داد.


از آثار ساهر كه تعداد آنها بالغ بر۳۰ جلد مي شود، مي توان به مجموعه اشعار سايه ها، خوشه ها، شقايق ، كتاب شعر ساهر (۱و۲)، ميوه گس(مجموعه داستان) و نمونه هايي از نظم و نثر تركي به زبان فارسي و سه مجموعه شعر كؤشن، ليريك شعرلر و سحر ايشيقلا نير به زبان تركي اشاره كرد.


ساهر، همچنين جزء آخر قرآن را به صورت منظوم به تركي معاصر ترجمه كرده است. تعدادي از آثار ساهر، هنوز در انتظار چاپ به سر مي برند.


ساهر، در ۲۴ آذر ۱۳۶۴ درگذشت و در بهشت زهراي تهران به خاك سپرده شد.




SAHİRİN SEHRLİ, MÖCÜZƏ ŞERLƏRİNİN IŞIĞINDA

S.SOLTAN


Hakim rejimin millətimizə etdiyi zülmlərə dözməyib 85 yaşında intihar edən Həbib Sahir yaşasaydı, 99 yaşı tamam olardı

آينا قزئتى- آذربايجان جومهورييتى- Ayna qəzeti


Aldığımız məlumata görə, ötən günlərdə Tehranın Fərhəngi Bəhmən sarayında millətimizin böyük şairi Həbib Sahirin xatirəsinə həsr olunmuş musiqili ədəbi-bədii gecə keçirilmişdir. Tədbir Tehranda yaşayan türk aydınları tərəfindən təşkil olunubmuş. Törəndə Təbrizdən gələn musiqiçilər Azərbaycan mahnılarından ibarət gözəl bir konsert proqramı ilə çıxış ediblər. Həbib Sahir ölkəmizdə, ümumiyyətlə, türk dünyasında gərəyincə təbliğ olunmamış bir şairdir.


Onun bioqrafiyasını vərəqləsək, 1903-cü ildə Təbrizdə dünyaya gəldiyini görərik. Atasını çox erkən itirən H.Sahir ilk təhsilini mollaxanada alıb. Ədəbiyyatşünaslar onu Güney Azərbaycan şerinin qocaman, qərib və tanınmayan ustadı, habelə bütün Azərbaycanın "Viktor Hüqo"su kimi dəyərləndirirlər. Ustad Həbib Sahir bütün varlığını Azərbaycan şeri və milləti yolunda sərf etməsinə baxmayaraq, təəssüflər olsun ki, o taylı-bu taylı yurddaşlarımız bu görkəmli mübariz şairlə çox az tanışdırlar. Bunun da səbəbi ustad Sahirin təvazökarlığı, radio, televiziya və mətbuatdan qaçması, təklik və yalqızlığa üstünlük verməsi, özünü gözdən uzaq tutması olub. O bütün şüurlu həyatını şahlıq üsul-idarəsinə və onu əvəz edən indiki rejimə qarşı kəskin və barışmaz mübarizəyə həsr etmişdi, Azərbaycan türklərinin haqqı məsələsində bir addım da geri çəkilməmişdi. Necə deyərlər, ustad Sahir yalqız yaşayıb, yalqızca da dünyasını dəyişdi. Onun ruhiyyəsini təsvir edən bir şerində oxuyuruq:


İstəməm nəxşü-nigarım qala, şerim oxuna,
İstərəm bir gizli həsrət tək ürəklərdə qalam.
Unudarsa məni el, çəkməsə tarix adımı,
İstərəm Aytək, yurd üstə gecə şövq salam.


Ustad Sahir İstanbul Universitetində tarix və coğrafiya fakültəsini bitirib. Sonra Güney Azərbaycana qayıdıb. O, türk və fransız şerinə də yaxından bələd idi. H.Sahir Lamartinin məşhur "Göl" poemasını Azərbaycan türkcəsinə tərcümə etməsi dediyimizə bir nümunədir. Ustad Həbib, eyni zamanda, Azərbaycanın görkəmli şairi Tağı Rüfətin şagirdi də sayılır. Tağı Rüfət Fransada təhsil almış və çağdaş fransız şerini örnək götürərək, şerdə yeniliyi, çağdaşlığı və sərbəstliyi müdafiə edirdi. O, fransız poeziyasına dayanaraq, fars dilində sərbəst şerlər yazırdı. Bu gün çağdaş və sərbəst fars poeziyasının atası sayılan Nima Yüşic (Əli İsfəndiyari) Tağı Rüfətdən bir neçə il sonra sərbəst şer yazmağa başlayıb. Müasir İranın antitürk ərəb şairi Əxavani Salis öz yazılarında həmişə çalışıb ki, sərbəst fars şerini Nima Yüşiclə bağlasın. Amma onun tarix və ədəbiyyatı saxtalaşdırmaq cəhdi uğursuzluğa düçar oldu. Belə ki, tərəfsiz ədəbiyyat tarixçilərinin çap etdirdikləri "Müasir fars şerinin antologiyası" kitabında sərbəst fars poeziyasının banisi kimi Tağı Rüfət qəbul edilir.


Həmin antologiyada ustad H.Sahirin farsca şerlərindən də nümunələr verilib. Tağı Rüfətin romantik bir şair kimi gənc Sahirə böyük təsiri olduğu qeyd edilir. Gənc Həbib sərbəst şeri əvvəllər ustadı Rüfət kimi farsca yazmağa başlamışdır. Amma onun bu yabançı bir dildə yazmağı çox çəkmir. Tağı Rüfət S.C.Pişəvərinin rəhbərliyi ilə qurulan Azərbaycan Milli Hökumətindən qabaq millətimizə qarşı edilən zülmlərə, ədalətsizliyə və həqarətə dözməyərək intihar etmişdi.


Ustad Həbib Sahir də eynən hərəkət etmişdi - o da güney azərbaycanlıların İslam inqilabından sonrakı illərdə üzləşdiyi ədalətsizliyə və təhqirlərə dözməyərək, habelə rejimin ona qarşı edəcəyi təzyiq və işgəncələri göz önünə gətirərək, Tehran yaxınlığındankı Aria şəhərində yaşadığı mənzilin pəncərəsindən özünü asmışdı. Bu vaxt onun nə az, nə çox, 85 yaşı vardı. Həbib Sahir 1979-cu il inqilabının Azərbaycana köklü dəyişiklik gətirməyəcəyini elə ilk aylardanca sezmişdi. O yazırdı:


Mənim içərimdə inləyən bu saz
Yalnız türkçülükdən söyləyir avaz.
Elə vurulmuşam bu avaza mən,
Bu səslə bağlandım sənə, ey Vətən.


Ustad Həbib Sahirin Azərbaycan türkcəsində yazmasının səbəblərindən biri də Güney Azərbaycanda Pişəvəri hökumətinin buraxdığı iz idi. Milli hökumət Tehran ağalarının qanlı əlləri ilə süquta yetirildikdən sonra o, müəllim işlədiyi məktəbdən qovularaq sürgünə göndərilmişdi. Ustadın sürgünə həsr olunan poemasından bir parça:


Hava soyuq
axşamüstü bir qafilə yola düşdü.
Öz yurdundan qovulanlar,
Dar dibindən qurtulanlar,
Öz dilində qəzəl yazan,
Özün azad insan sanan
Qoşuldular o karvana...


Ustad şair mübarizəyə qoşulmazdan öncə romantik bir şair idi. Onun poeziyasında təbiətin gözəlliyi, varlığın sirri, qəribəliyi, anlaşılmazlığı ana motiv kimi özünü qabarıq şəkildə göstərirdi. Ustad Sahir yavaş-yavaş ictimai romantizmə yönələrək bu dövrdən başlayaraq yeni bir fəza qazanır. Azərbaycan təbiətinin gözəlliyi və insanın belə bir gözəl təbiətdə, mühitdə yazıqcasına yaşaması onun şerlərinin əsas mövzusuna çevrilir. Dünyanı qara romantik gözlə görən ustad millətinin, Azərbaycan türklərinin, ölkəsi Güney Azərbaycanın dərdini öz dərdi bilirdi. Onun poeziyasında bu günə kimi görünməyən bir işıq parlamağa başlayır. Ustad şair öz ölkəsi ilə dərdləşərək belə deyir:


Ey mənim şanlı elim,
Hürr Vətənim, al Günəşim!
Ayna tək parla üfüq
Dərya tək çərxi əsir.
Ay qadınlar, analar,
Bircə açın pəncərəni
Sübh açılmaqdadır
Sübhün yeri danlardan əsir...


Azərbaycan Milli Hökuməti devriləndən sonra şah rejiminə qulluq edən Azərbaycan türklərinə belə yazır:


Xarabazar eylədi
Od diyarını, əfsus,
Quru və isti diyardan
Axıb gələn ordu
Elim əsir olaraq oymağım köçüb -
getdi.
Və farslaşan ağalar satdılar gözəl yurdumu.


Ustad Həbib Sahir şah və mövcud rejimlə mübarizə aparmaqla yanaşı, gericiliyə, xurafat, ehkamçılıq, dərvişçiliyə qarşı da çıxış edərək güney azərbaycanlıları azad, sərbəst və çağdaş bir millət olmağa çağırırdı. Ona görə də farsca yazan bir sıra Azərbaycan şairlərini kəskin tənqid edərək deyirdi:


Yada qul ol
Dərdə alış
Farsca danış...
Əsirliyi, dərvişliyi
Təlqin elə uşaqlara
İnansınlar türrahata...


Ustad Həbib Sahir "Mən əsir ellərimin şairiyəm" şerində Güney Azərbaycan ziyalısının faciəsindən yazır, Azərbaycan türklərinin bir millət kimi alın yazısına etiraz edir:


Binəhayət bu göyün altında
Bizə bir qübbeyi-füruzə də yox.
Yanar əflakda minlərlə çıraq
Bizə bir şam, bir avizə də yox.
Bu qədər ulduz arasında bizə
Yeddi göylərdə bir ulduz yoxumuş.
Öldülər quşları aləmdə məgər,
Bizə çatdı o ağlar Bayquş
Qovalarkən məni hər gün möhlət
Qapımı döymədədi hər gecə qəm
Hamı azadə elin şairi var
Mən əsir ellərimin şairiyəm...


Sahir haqqında mənə dəyərli bilgilər vermiş Güney Azərbaycanın müasir mühacir şairi Süleymanoğlunun "Sahir" adlı şerini diqqətinizə çatdırmaq istərdik. O bu şerdə ustad Həbib Sahirin faciəsini göstərir:


Özünüzü
-Hə -
Özünüzü
Asmaq
İstədinizsə:
Bacadan, pəncərədən yox,
Göy üzündən asın,
Özünüzü
Göy ü-zün-dən.


Ustad Sahir "Səhər işıqlanır" kitabında yazırdı ki, o qanlı və yaslı payızdan (Milli Hökumətin süqutundan ötən dövrü nəzərdə tutur) artıq 32 payız keçib, amma hələ yaralar sağalmayıb... Bununla belə soyuq güllər altında közlər qaldı... Uzun illərdən, o qanlı faciədən sonra, deyəsən, səhər işıqlanır.


İnanırıq ki, onun yaradıcılığı, seçdiyi təxəllüsə uyğun sehrli, möcüzəli şerləri həmişə yaddaşlarda qalacaq və gənc nəslə örnək olaraq yol göstərəcək.





جمعه، 28 آذر، 1382
نمونه هايي از اشعار فارسي ساهر

منيم آذربايجانيم (ساهير ادبى انجومنى) وئبلاگيندان آلينميشدير



نمونه هايي از اشعار فارسي ساهر

سايه من
در تنگ شام تيره چو بر آب هاي صاف
هر شاخسار سايه زند مبهم و سياه
مرغان دربه‌در به سوي بيشه ها شوند
آنگه که کاروان گذرد از کنار راه
آندم که از نگاه فسونگار تيرگي
پنهان شوند جمله‌ ددان در مغاک تنگ
يک سايه يک خيال زند سر ز گوشه‌ئي
چون غول در کناره‌ي يم مي کند درنگ

بر سنگ مي نشيند و بالا نظر کند
تا اختران شب همه چشمک به وي زنند
تا مرغ حق بگريد در نيمه‌هاي شب
بر آن خيال تيره، بر آن سايه‌ي نژند

آنقدر آن سياهي غمگين و خسته دل
در ظلمت شبانه کشد انتظار ماه
آنقدر مي نشيند در ساحل کبود
تا جلوه گر شود شبحي از کنار راه


افسوس! کان شبح، شبح نازنين وي
هرگز نمي دمد ز افق چون ستاره‌ئي
ليکن ز دور بيند افتاده روي آب
از دامن دريده‌ي شب ماه پاره‌ئي

30 تيرماه 1322


شب از نفس سرد

شب از نفس سرد چو افسونگر مرموز
صد نغمه و صد زمزمه در بيشه بر انگيخت
مهتاب عيان گشت چون افرشته‌ئي از دور
نورِ تر و کمرنگ سرِ آبِ روان ريخت

مرغان همه آسيمه سر از تابش مهتاب
يک يک ز نهانخانه‌ي نيزار پريدند
نشنفته شب ، آهنگ روانپرور نيزار
در آب روان پرده‌ي مهتاب دريدند

بس ماه برآمد ز پسِ پرده اسرار
بس شب سپري گشت، خوش آهنگ و فسونکار
ليکن تن سنگين و دل تيره ندانست
قدر شب مهتاب و شب وصلت دلدار

مهتاب فراز آمد و مرغان شباهنگ
از نور گريزان شده در سايه بخفتند
رفتند پس پرده‌ي تاريکي و نسيان
چون خاطره‌ي بي اثر از ياد برفتند.

2 آذر 1323

اي ماه شبفروزِ من

گاهي که شب به خلوت غمگين و تيره رنگ
با چشم خوابناک و پر از درد تا سحر
مبهوت، بر کنار افق خيره بنگرم
تا ماه سرزند مگر از کوهسار سر

سرمست آن خيال غمين آرزوي دور
ناگه ستاره‌ئي ز افق از ستيغ کوه
چون ماه شب فروز دمد در سکوت شب
لرزان و تابناک و درخشان و باشکوه

ليکن تو در حجاب نهان مي شوي به عمد
اي ماه شبفروز من، اي يار دلنواز
تا زهره در هواي سحر، در سکوت فجر
با نور سبز رنگ دَرَد پرده‌هاي راز

هر شب که در فروغ تو در بوستان گذشت
از پرده برفتاد مرا رازهاي دل
تنها توئي انيس من و رازدار من
تابان شو از حجاب غم اي رهنما دل

زوال يکريز
روزِ شکفته، روز زر آلود پژمريد
کم کم به سايه زار غم انگيز شامگاه
اينک خيال يک شب محنت فرا رسيد
چون راه تابناک شد از پرتوان ماه

مهتاب با ظلام برآميخت، بر جهان
اينک غبار حزن و ملامت فرو نشست
مرغ شبانه از پس اوراق تيره گون
در نور مه فراز شد و طرف جو نشست

اي مرغ شب که همچو من از زندگي ملول
در ساز ماهتاب زني نغمه‌هاي شب
آرام شو! که عالم فاني به خواب شد
ز افسانه‌ي ترانه‌گر غم فزاي شب

ديري که بس فسرده دل و ناتوان به شب
چون ما از اين فسانه‌ي غم غرق خواب شد؟
ديدي که بس خيال بديع، آرزوي نغز
پايان شب به نور سحر نقش آب شد؟

روز شکفته، روز زرآلوده پژمريد
در پرده سياهي شب ، در فروغ ماه
اينک خيال آن بُت رعنا فرا رسيد
چون پرده گستريد به شب ، دست شامگاه

17 تير 1324

ظلمت شام

ظلمت شام تراويده ز هر گوشه‌ي دشت
آب مي گردد اينک به دل آب روان
رنگ هر سايه و هر سايه‌ي رنگين جهان

دست من گير کزين راهِ خيالي گذريم
تا فراموش کنيم اندُه و شادي و طرب
تا گذريم در اين لُجه‌ي مينائي شب

بگذرانيم يکي عمر در آن پرده سپس
چون حباب ز دل موج نمايان گرديم
بر سر آب چو نيلوفر خندان گرديم

هر که از پرده بتابيد چو مه در شبِ تار
در نهانخانه‌ي دل راز نهاني دارد
در پس پرده يکي طُرفه جهاني دارد

من در اين خلوت، چون شمع درخشان هستم
که به يک باد شبانگه شوم افسرده خموش
با يکي ضربه مي افتم از جوش و خروش

ليک در عالم چون عکس صدا آهنگم
که شب از پرده‌ي مرموز خموشي خيزد
در دل سوختگان آه و فغان انگيزد.





ماه دوم از بهار ١٢٨٢ ٬ مير حبيب ساهر.....


مرتضی مجدفر

روزنامه همشهري ، شماره 2097 ، اول ارديبهشت 1379


;سرآغاز‏‎
(عكس اول: استانبول٬ ١٣٠٨)


مرحوم استاد مير حبيب ساهر، شاعر، اديب و محقق ايراني كه گنجينه گرانبهايي را در حوزه ادبيات فارسي و تركي آذربايجاني به يادگار گذاشته است، در26 آذر ماه 1364 در تهران ديده از جهان فروبست. از آن تاريخ تا كنون در محافل دانشگاهي ايران و جهان ، مرده ريگ فرهنگي ادبي ساهر ، مورد بررسي هاي فراوان قرار گرفته و رساله هاي دانشگاهي زيادي در ايران و تركيه ، جمهوري آذربايجان، انگلستان و آمريكا به تحليل آثار وي اختصاص يافته است. عده‌اي، به حق «ساهر» را پدر ادبيات نوين تركي آذربايجان و در ايران و همراه، همفكر و هم راي با «نيما» در پيدايش شعر نو فارسي دانسته اند. از اشعار ساهر، سپيدي، پيش از انتشار اشعار نيما در دست است. حتي، او اشعاري از شارل بودلر فرانسوي را به صورت سپيد به فارسي ترجمه كرده كه در سال هاي اول قرن حاضر (1300 تا 1310 هجري شمسي) در مطبوعات وقت به چاپ رسيده است البته اين، به غير از قطعه هاي منظوم و منثور بسيار زيبايي است كه ساهر، از قرآن مجيد به تركي آذربايجاني بازگردانده است. در بين اين قطعه هاي منظوم، علاوه بر اشعاري با قوافي و قواعد ويژه اشعار مشرق زمين (هجا و عروض)، اشعاري سپيد و نيمايي هم مي توان يافت.


هر چند از رحلت حبيب ساهر، با روز و ماه و تاريخ و حتي محله در گذشت (طرشت تهران) و تشييع پيكر و مجالس ترحيم بسيار با شكوه وي، اطلاعات جامعي در دست است، ولي در قرآني كه از پدر بزرگوار وي – سيدي كه در قيام مشروطيت و به گاه كودكي مير حبيب ساهر ربوده شد و ديگر نشاني از او به دست نيامده – به جاي مانده، تاريخ ولادت استاد ساهر، سال 1382 ذكر شدخه و از ماه و روز تولدش، هيچ كفته نشده است. بعدها، ساهر در اشعار خود، بارها، از زمان ولادت و كودكي اش سخن گفته و مي توان از روي اين اشعار دريافت كه وي، احتمالا در ماه دوم از فصل بهار 1282 – آن گاه كه زمين و زمان با عطر گل و ريحان و شقايق و ياسمن درهم آميخته مي شود، از مادر زاده شده و 82 سال با عزت و افتخار در اين ديار پر عزت 82 زيسته، سالي كه قريب 50 سال آن با معلمي و افتخار ياددان به ديگران در هم آميخته است.


همزمان با ماه دوم از بهار،‌در اين نوشته كوتاه، نگاهي گذرا خواهيم داشت ساهر در اين فهرست، نگاتي ذكر شده كه به سبب حضور مستمر و چندين ساله راقم اين سطور در واپسين سال هاي عمر استاد در نزد وي،‌براي نخستين بار منتشر مي شود و اين البته، مي تواند محققان و انديشمندان را در انتشار آثار وي، به ويژه آثاري كه تاكنون منتشر نشده اند، ياري رساند. همچنين جا دارد از فرزند ارشد وي «حميد ساهر» كه عكس هاي منحصر بيه فرد و چاپ نشده اي از استاد را در اختيارمان قرار داده اند،‌سپاسگذاري كنيم.


تولد و حيات
(عكس دوم: كردستان: ١٣٠٥)


حبيب ساهر، معروف به اولكر، روستازاده اي از سرزمين آذربايجان است از روستاي ترك «ميانه» مدت ها پيش خانواده اش، رخت اقامت در تبريز افكنده بودند و ناگزير حبيب در سال 1382 هجري شمسي در محله دوه چي تبريز، پا به عرصه هستي نهاده است.


پيش از اين گفتيم كه پدرش در قيام مشروطيت تبريز ريوده و سپس كشته شد. حبيب، درس و مكتب را در محلي به نام «سردابا اوستو» با قرآن آغاز كرد. سپس كتابهاي قديمي مكتبخانه ها را ابتدا در مدرسه معتمده و سپس در محمديه، يكي از پس از ديگري تمام كرد. بعد به مدرسه دولتي رفت و ديپلم گرفت. آن گاه به شغل معلمي روي آورد و اول بار در شهرها و روستاهاي كردستان به تدريس پرداخت. در سال 1306 هـ ش . رخت سفر بر بست و به استانبول رفت. او كه زبان فرانسه را قبلا در مدرسه كاتوليك هاي تبريز خوب ياد گرفته بود، براي ادامه تحصيل مشكلي نداشت. لذا وارد دانشگاه شد و در رشته جغرافيا ليسانس گرفت و به ايران برگشت و شغل معلمي را اين بار به صورت رسمي پي گرفت و در شهرهاي مختلف از جمله: قزوين، زنجان، اردبيل و تهران به تدريس پرداخت.


در سال ١٣٠٦ ه. ش. رخت سفر بر بست و به استانبول رفت. او كه زبان فرانسه را قبلا در مدرسه كاتوليكهاى تبريز خوب ياد گرفته بود براى ادامه تحصيل مشكلى نداشت. لذا وارد دانشگاه شد و در رشته جغرافيا ليسانس گرفت و به ايران برگشت و شغل معلمى را اينبار به صورت رسمى پى گرفت و در شهرهاى مختلف از جمله قزوين٫ اردبيل و تهران به تدريس پرداخت.


حبيب، با آن كه معلم جغرافيا بود، اما به گفته سادات اشكوري – يكي از شاگردان كلاس او – قسمت هاي پاياني ساعات درس او به ادبيات ختم مي شد، آن هم شعر و بالاخص شعر تركي.


استاد ساهر، تا پايان عمر قلم زد و شعر گفت و كتابهايي پديد آورد كه تعداد آنها كم نيستند و ما نيز كتابنامه اي از او را در پي خواهيم آورد. زبان شعري ساهر، تركي ادبي است و لغات در آن اندك؛ اما تاثير لهجه تركي استانبولي نيز كم و بيش در آن مشهود است. (نقل به مضمون از: با خلوت گزيدگان خاك، عباس مهيار، موسسه انتشار جامعه).


آثار و كتابنامه

الف) آثار فارسي (چاپ شده)


1- شقايق (مجموعه شعر نو و كهن) 1322 – تبريز
2- سابه‌ها (مجموعه شعر نو و كهن) 1324 – تبريز
3- اشعار برگزيده (مجموعه شعر) 1326 – اردبيل
4- افسانه شب (مجموعه شعر) 1325 – تبريز
5- خوشه ها (مجموعه شعر) 1333 – قزوين
6- جغرافياي ايالت خمسه، 1337 – قزوين (اثر علمي – تحقيقي درباره جغرافيا)
7- اساطير (مجموعه شعر) 1345 – قزوين
8- اشعار برگزيده (مجموعه شعر) 1347 – قزوين (اشعار اين مجموعه، با اشعار برگزيده‌اي كه در سال 1326 در اردبيل منتشر شده، تفاوت دارد).
9- كتاب شعر ساهر (1) 1353 – انتشارات نبي تهران
10- كتاب شعر ساهر 2 – 1354 – انتشارات گوتنبرگ تهران
11- ميوه‌گس (مجموعه حكايات و خاطرات) 1354 – انتشارات گوتنبرگ تهران.
12- ادبيات منظوم تركي (آنتالوژي، مشتمل بر شرح حال بيش از صد شاعر ترك زبان اهل تركيه، 1356 – انتشارات دنياي دانش تهران)
13- تعدادى از آثار ايشان نيز به فارسى در مطبوعات مختلف به چاپ رسيده كه به علت كثرت از ذكر مشخصات آنها خوددارى مىكنيم.


ب) ‎آثار تركي


1- ليريك شعر (مجموعه شعر)، قزوين، 1344.
2- كوءشن (مجموعه شعر)، تهران، 1358.
3- سحر ايشيقلانير (مجموعه شعر) تهران، 1358.
4- سوءنمين گونشلر (ترجمه هايي منتخب از آثار كلاسيك فارسي به تركي)، تهران – 1361 (مقدمه، حواشي و توضيحات اين كتاب، توسط مرتضي مجدفر نوشته شده است.).
5- داغينيق خاطره لر (مجموعه خاطرات)، تهران، 1361.


6- عمده آثار استاد ساهر به تركى است كه در مطبوعات مختلف به چاپ رسيده است. همچنين بعد از پيروزى انقلاب اسلامى٫ به سبب آزادى كه انقلاب براى آثار محلى به ارمغان آورده بود٫ استاد واپسين سالهاى عمر خود را عمدتا به انتشار دو سه جلد اثر ماندگار تركى و نيز همكارى با نشريات تركى اختصاص داده بود. از جمله آنها مىتوان بيش از ٢٠٠ شعر٫ مقاله٫ داستان و خاطره در نشريات تركى بعد از پيروزى انقلاب اسلامى همچون وارليق٫ آزادليق٫ يئنى يول٫ انقلاب يولوندا و .... اشاره كرد..


ج) ترجمه از آثار ايشان به فارسي (چاپ شده)


1- منظومه فلكلوريك آرزي و قمبر، تهران 1355، نشر مازيار، ترجمه دكتر حسين محمدزاده صديق.
2- چند شعر در آثار از شعراي آذربايجان، تهران، 1351.
3- شش شعر با مقدمه اي تحت عنوان«نمونه هايي از شعر ساهر» تهران – مجله خوشه سال 1347، شماره 24، ترجمه: دكتر حسين محمدزاده صديق.
4- درس گلستان (قصه)، تهران، 1358، از مجموعه هفت قصه (شماره 3)، ترجمه: مرتصي مجدفر.
5- و ...


د) آثار چاپ نشده (فارسي)


1- كتاب شعر ساهر (3)
2- ترجمه اشعار شارل بودلر فرانسوي به فارسي (اين اشعار، در دهه 1300 21 1310 در برخي مطبوعات به چاپ رسيده است.)
3- و ...


هـ) آثار چاپ نشده (تركي)


1- قيزسسي، قيزيل سسي، قازان سسي،‌رمان.
2- خاطره لر يا حياتين يئددي بوروقلاري (خاطره هاي يا هفت خوان حيات)
3- خاطره لر، باشاگلن چيكيلير.
4- ترجمه از فرانسوي به تركي (مجموعه شعر)
5- مجموعه مقالات درباره ارتباط جغرافيا، ادبيات و هنر.
6- مجموعه نوشته هاي طنز آلود.
7- چهار مجموعه شعر آماده.

و ) درباره او

مقالات


1- مهدي حسين، «حبيب ساهرو ...»، هفته نامه اينجه صنعت، باكو 1969.
2- قاسم جهاني، هفته نامه اينجه صنعت، باكو 1969/
3- دكتر شكري ائلچين، در مقالاتي كه در آنكارا به چا رسيانده است.
4- وفا عليف، «ايرانلي شاعر، حبيب ساهر ...» ماهنامه، آذربايجان باكو، 1979، شماره 3.
5- مرتضي مجدفر، «حبيب ساهرين يازي ديلي و اونون رابطهسي حيات ايله» انقلاب يولوندا، 1359 شماره 7.
6- خانم دكتر برنجيان، در تاريخ ادبيات آذربايجان، آمريكا، 1982 (History of Azerbayjanian literature)
7- دكتر حسين، صديق در مهد آزادي (هنر و اجتماع)، ويژه حبيب ساهر، 1347، تبريز.
8- روزنامه ادبيات جبهه‌سي در تركيه، 30 حزيران 1980.
9- گنجعلي صباحي، «درين دويغولو شاعريميز...» مجله وارليق، خرداد، 1360.
10- پروفسور حميد آرسلي در تاريخ معاصر آذربايجان، ج 2 – بخش 1.
11- گنجعلي صباحي، در شعريميز زمانلا آدديملايير، 1360 – تهران.
12- دكتر حسين، صديق در ويژه نامه ادب و هنر كيهان، دوشنبه 02/10/1364 (بعد از مرگ استاد)
13- كاظم السادات اشكوري، يادي از حبيب ساهر، آدينه، شماره 3، جمعه 13 دي 1364.
14- مرتضي مجدفر، استاد ساهر در يك نگاه، روزنامه فروغ 14/03/1366 آزادي، تبريز
15- مرتضي مجدفر، سعدي شيرازي و ساهر، روزنامه اطلاعات، 23/07/66، تهران.
16- مرتضي مجدفر، آرزي و قمبر، منظومه اي غنايي از استاد ساهر، روزنامه كيهان 25/08/66 -تهران.
17- مرتضي مجدفر، حافظ الفت، يادبودي از شاعر آذربايجاني مير حبيب ساهر، روزنامه همشهري 19/04/74، تهران.
18- ويژه نامه هفته نامه صاحب در تبريز، 1376.
19- ويژه نامه هفته نامه اميد زنجان، 1376.
20- عباس مهيار، با خلوت گزيدگان خاك(گوشه هايي از تاريخ ادبيات معاصر) مؤسسه انتشاراتي جامعه– 1379.


كتاب


1- دكتر حسين محمدزاده، صديق «ديد از نوآوري هاي ساهر» تبريز، 1357، نشر ساوالان.

ز) مصاحبه هاي او


1- با گزارشگر كيهان در كيهان ويژه ادبيات، اسفند 1356.
2- با ع. ش. آراز در مجله يولداش، شماره 13/
3- با مرتضي مجدفر در مجله انقلاب يولوندا، شماره 7.


ح) امضاهاي او


از ساهر در مطبوعات فارسي تنها با امضاي ساهر (ساهر حبيب ساهر، مير حبيب ساهر، ساهر تبريزي) و در مطبوعات تركي با امضاهاي ساهر، اولكر، لاادري (فقط در انقلاي يولوندا) آيدني، آقجانابلي و سرخابلي، مقالات، اشعارو نوشته هايي به چاپ رسيده است. لذا با دقت مجدد در مطبوعات خهفت سال نخست پيروزي انقلاب اسلامي (از بهمن ماه 57 تا شهريور 64) كه ساهر براي آنها مطلب مي فرستاده است. مي توان ميراث به جاي مانده از ساهر را غني تر كرد.

22:2 || محمد صادق آذرمنش




This page is powered by Blogger. Isn't yours?