sâhir-türkce

حبیب ساهیر آدینا

اینتئرنئتی شئعیر فئستیوالی

سربه ست و کيلاسیک قالیبله رده


http://seirfestivali.blogfa.com/

اؤزه ل بؤلوم:


چئویرمه شعیر



هر بؤلومده اوچ شاعیر سئچیله جه ک

بیرینجی شئعیر: بیر بوتون سيكکه

ایکینجی شئعیر:یاریم سيكکه

اوچونجو شئعیر:سيكکه نین دؤردده ن بیری

چئویرمه شئعیرله ر آراسیندا بیر شئعیر اوچون

ده یه رلی تؤحفه وئریله جه ک

هر بؤلومده اوچ شئعیر ایله ايشتيراک ائده بیله رسینیز

یالنیز چئویرمه شئعیرله ر بؤلومونده بیر شئعیر یوللایابیله رسینیز



شئعیرله ر بیر کیتاب کیمین چاپ اولوناجاقدیر



داوه رله ر:

کیان خیاو

نیگار خیاو

اسماعیل مددی(اولکر)

ودود دوستی (ایلقار)

سامان حسن زاده(سولدوزلو)



شئعیرله ری یوللاماق اوچون

خوردادین اونونا قده ر واختینیز واردیر

email:saaman@box.az

http://ipektesvirler.blogfa.com/post-29.aspx

قورخـما! بو ماوی گؤی آلتیندا یانان آل گونشین

و اوفوق­لرده گوله ن آل شفقین سؤنمه یه­ جک

ایلک باهارین آچاجاق گول

اوته جک بولبول­لر

دونیامیز بیر ده بو عالم­ده خزان گؤرمه یه ­جک

دونیا دوردوقجا سهندˊین اوجا بورجوندا یانان

اول گؤموش رنگلی آی، یول­لاری آیدینلاداجاق

آخاجاق نهر­لرین

هم آچاجاق لاله­لرین

بیر ده ائولرده اینان سؤنمه یه ­جک اود و اوجاق

ائی منیم شانلی ائلیم

حور وطنیم

آل گونشیم

آی قادین­لار

آنالار

بیر ده آچین پنجره ­نی

صوبح آچیلماقدادی

صوبحون یئلی داغ­لاردان اسیر

حبیب ساهیر

شهید فيریدون ايبراهیمی`نین خاطیره سینه

سنین ایزین، کؤلگه ن قالمیش آستارا`نین باهاریندا

حبیب ساهير
http://21-azer.blogspot.com/

فيريدون ايبراهيمی ،آستارادا آنادان اولدو؛ تئهران اونيوئرسيته سينده حوقوق قورتاردي، ميللی حٶکومتين دادسيتانی اولان بو يازيچی و غزئته چی فدايي، ميللی حٶکومتين قانلی خزانيندان سونرا، ۱۳۲۶ دا شاه حٶکومتی طرفيندن ائعدام ائديلدی. اؤلومله قهرمانجا قارشيلاشماسی ايبراهيمي`نی اونودولماز بير خالق دستانينا چئويردی.

ایل دؤنومون توتان يوخدور،
یوخدور سنی یادا سالان
قبرین اوسته گؤی اوت بیتدی،
ائی ناموراد یازیق جاوان!
آسیلدیغین گوندن بری
ماتملیدیر گؤی گولوستان

دولاشارکن شومال یئلی،
یوردون قیزیل بایراغیندا
ائللر ایله اود یاندیردین
بابکیلر اوجاغیندا.
لاکین افسوس سون ایشیق تک
سؤندون حیات چیراغیندا...

نه ائللرین مکتبینده
کیتابینی آچان اولدو
نه یازدیغین قیزیل یازی
رواج تاپیب، دستان اولدو.
لاکین سانما بو عصیرده
هر شئی بیتیب نيسیان اولدو.

گونون یئددی رنگی اریر
قیزیل اٶزه ن سولاریندا
سنین ایزین، کؤلگه ن قالمیش
آستارا`نین باهاریندا.
فاشیزم هله حؤکوم سورور
قیزیل اودلار ديیاریندا...

مکتبلرده آنا دیلین
اوخوتدوران اوستا یوخدور
اوردو – اوردو اویماقلاردا
اسیر چوخدور، آزاد یوخدور،
گئچیب چیراق، سؤنوب اوجاق،
خارابا چوخ، آباد یوخدور...

گئتدیم بابا ديیارینا،
گؤردوم بایقوش فیکره دالیب،
قبرین اوسته آخشام چاغی،
پاییز گونو، شفق سالیب
سندن یولداش خاطیره لر
درین سیزی جاندا قالیب

عزراییله قیلینج چکیم،
یئنه بیر گون اؤله جه يه م
چیراق کیمی یا بیر آخشام
یا بیر سحه ر سؤنه جه يه م
بیلیره م کی یئر آلتیندا
توز تورپاغا دؤنه جه يه م

بونلا بئله امینه م کی،
نور ظولمتی بوغاجاقدیر
ان نهایت اوفوقلاردان،
قیزیل گونه ش دوغاجاقدیر
داش نه قده ر برک اولسا دا،
ایستی سویوق اوغاجاقدیر

Şəhid Firidun İbrahimi’nin xatirəsinə

Həbib Sahir: Sənin izin, kölgən qalmış Astara’nın baharında

Firidun İbrahimi Astara’da anadan oldu. Tehran Üniversitəsində huquq qurtardı. Milli Hökümətin dadsitanı olan bu yazıçı və qəzetəçi Fədayi, Milli Hökümətin qanlı xəzanından sonra 1326da Şah höküməti tərəfindən e’dam edildi. Ölümlə qəhrəmanca qarşılaşması, İbrahimi’ni unudulmaz bir xalq dəstanına çevirdi.

İldönümün tutan yoxdur
Yoxdur səni yada salan
Qəbrin üstə göy ot bitdi,
Ey namurad yazıq cavan
Asıldığın gündən bəri
Matəmlidir göy gülüstan

Dolaşarkən şumal yeli,
Yurdun qızıl bayrağında
Ellər ilə od yandırdın
Babəkilər ocağında
Lakin əfsus son ışıq tək
Söndün həyat çırağında

Nə ellərin məktəbində
Kitabını açan oldu
Nə yazdığın qızıl yazı,
Rəvac tapıb dəstan oldu
Lakin sanma bu əsirdə,
Hər şey bitib nisyan oldu

Günün yeddi rəngi ərir
Qızılözən sularında
Sənin izin, kölgən qalmış
Astara’nın baharında
Faşizm hələ höküm sürür
Qızıl odlar diyarında

Məktəblərdə anadilin
Oxutduran usta yoxdur
Ordu ordu oymaqlarda
Əsir çoxdur, azad yoxdur
Geçib çıraq, sönüb ocaq,
Xaraba çox, abad yoxdur

Getdim baba diyarına,
Gördüm bayquş fikrə dalıb
Qəbrin üstə axşam çağı,
Payız günü şəfəq salıb
Səndən yoldaş xatirələr,
Dərin sızı canda qalıb

Əzrayilə qılınc çəkim,
Yenə bir gün öləcəyəm
Çıraq kimi, ya bir axşam,
Ya bir səhər öləcəyəm
Bilirəm ki yer altında
Toz torpağa dönəcəyəm

Bunla belə əminəm ki
Nur zülməti boğacaqdır
Ən nəhayət ufuqlardan
Qızıl günəş doğacaqdır
Daş nə qədər bərk olsa da,
İsti soyuq oğacaqdır

ايلله‌ر بويو بيزه حؤكوم سوردو فارس
اسير اولدوق٬ توي دويونله‌ر اولدو ياس
بويونداكي زنجيرله‌ري باسدي پاس
هاني يوللار٬ هاني ائلله‌ر٬ هاني يار؟

ماهني

قار اريدي٬ آخار سولار نيلله‌ندي
چاي چمه‌نده اؤجوك-بؤجوك ديلله‌ندي
باغ باخچادا يئنه بادام گول‌له‌ندي
هاني يوردلار٬ هاني ائلله‌ر٬ هاني يار؟

كيم آلنينا قارا يازي يازاندي؟
آز عؤمرومده قارا گونله‌ر اوزاندي
بورا غوربه‌ت٬ نه لاله شامقازان´دي
هاني يوردلار٬ هاني ائلله‌ر٬ هاني يار؟

گون قيزاردي٬ سولار اولدو زرنيگار
داشدان-داشا چالدي بيزي روزيگار
ياغيش ياغدي٬ يئنه گلدي ايلك باهار
هاني يوردلار٬ هاني ائلله‌ر٬ هاني يار؟

ايلله‌ر بويو بيزه حؤكوم سوردو فارس
اسير اولدوق٬ توي دويونله‌ر اولدو ياس
بويونداكي زنجيرله‌ري باسدي پاس
هاني يوللار٬ هاني ائلله‌ر٬ هاني يار؟

هانكي اوجاق گئچدي؟ هانكي اودلاندي؟
شئعير غزه‌ل دفته‌رله‌ري توزلاندي
دئمه‌ك اينسان حوقوقلاري يالاندي
هاني يوردلار٬ هاني ائلله‌ر٬ هاني يار؟

قار اريدي٬ سئل سولاري آتلاندي
دلي كؤنلوم هر دردله‌ره قاتلاندي
يازيق جيسميم ايينه‌له‌ره ساپلاندي
هاني يوردلار٬ هاني ائلله‌ر٬ هاني يار؟

حبيب ساحير ٤٨-١٢-٢٨

١- لاله و شامقازان تبريز´ين ياخينليغيندا كند و يئر آدلاريدير.

حبيب ساهير: دوکتور حميد نطقى'يه (ال يازما نومونه سى ايله)

دوکتور حميد نطقى'يه: ائينالى دانيشير

١- اولکر سؤنوب، دان اولدوزو پارلارکن
گؤز تيکه‌ره م، اوزاق، اوزاق يوللارا!
آرغين – يورغون کروانلارى گؤزله‌ره م...

باهار گونو اريده رکن قارلارى
ياماجلاردا گؤوه‌ره نده اوت، علف
بيلدير کؤچه ن چوبانلارى اؤزله‌ره م...

دره ‌لرده قيققيلدارکن ککليکلر
دورولارکن، «حوووض ترلان» سولارى
سرين- سرين شيمال يئلى اسه رکن

اوزاقلاردان سلاملارام، هر سحر:
- قارا لچک، چاديرالى دوللارى،
گوشوارالى، مخمل دونلو قيزلارى...

٢- گؤز گزديريب اوجالاردان شهره
توزلو يوللار، پالچيق ائولر، قبريستان
ظولوم ايچره، پاسلى بازار، شئه زيندان

آياق يالين، سولغون اوزلو اوشاقلار
«شاه چلبى» اوسته پالتار يويانلار،
کوللوکلرده، سومسونه ن ايت گؤره‌ره م...

٣- ياديمدادى، گليب- گئده ن دؤورانلار
اته ييمده «صفا باغى» وار ايدى...

گؤم- گؤى گوللو «باغمئشه» ده، چشمه‌ لر
دييرمانلار فيرلاداراق آخاردى

«رشيدييه» اطرافيندا، گزه رکن:
ساناردين کى، خزان بيلمز باهارى

ياشيم چوخدور آب-ي حيات ايچميشم
آتا بيگلر، غازان خانلار، صوفولار،
زئينب پاشا، ستتارخانلار گؤرموشم
ناحق يئره آخان قانلار گؤرموشم...

۴- بويانارکن، قيزيل سويا آخشاملار
گون چيخمادان اوز چئوئريب، او زامان،
آل اؤرپکلى، گون باتانا باخارام...

الوان- الوان داووديى‌له بزه‌نه ن
او موقددس پاييزى، من اؤزله‌ره م

گئجه‌لرى، بير تک چيراق يانديريب:
آيدينليغين کروانينى گؤزله‌ره م...

حبيب ساهير

مراسم بزرگداشت حبیب ساهر شاعر بزرگ آذربایجان به مناسبت صدمین سال تولدش در باکو

با سلام و آرزوی موفقیت شما ، به این وسیله به اطلاع می رسانم که در تاریخ 27 مه امسال ( 7 خرداد )

مراسم بزرگداشت حبیب ساهر شاعر بزرگ آذربایجان به مناسبت صدمین سال تولدش در باکو برگزار خواهد شد. مراسم توسط کانون نویسندگان جمهوری آذربایجان و در آمفی تئاتر این کانون برگزار می گردد. از کلیه علاقمندان برای شرکت یا فرستادن مطالبی که مایلند دراین مراسم مطرح شود دعوت به عمل می آید. مطالب مورد نظر تا یک هفته پیش از مراسم به همین آدرس باید ای میل شود.

تلفن های دریافت اطلاعات در باکو :

4325231(0099412) منزل حمید ساهر
6317490(0099450) تلفن همراه حمید ساهر
4989553(0099412) تلفن کانون نویسندگان جمهوری آذربایجان

شاد باشید

رویا ساهر

يانديرين مني

حبيب ساهر

گونشدن قوووروب٬ سورونوب يئرده
ياري چوروموشم، ياري يانميشام
خيال ايسه آليب سيرمالي پرده
تدريجي اؤلومو حيات سانميشام

گلين آ دوستلار، طيليسمي قيرين
بوگون اؤلمزسم ده ، اؤلوره م يارين
آه … يئتر چورومك ، مني يانديرين
كولومو سووورون چؤكه ركن آخشام

نه دورو سولارا٬ نه ده سئللره
سووورون كولومو٬ وئرين يئللره
سون باهاردا قوشون ساري گوللره
؟؟؟؟؟؟؟

كولومو سووورون، سوووورون گئتسين
هر بير ذرره سي اود، گونشه يئتسين
قارا گونلرين دستاني بيتسين
يوخومدو ابدي حياتا اينام

باسديرمايين مني تورپاغا٬ دوستلار
بو قارا تورپاقدان دا مگر نه چيخار؟
ايستمم تورپاغيم گولله نسين باهار
باهارلا شنله نمز غملي سرانجام

مني بو دونيادا اولورسا سئوين
سورخاب داغلارينا اولورسا گئدين
گئجه ياريلاري يانديرين گون
من قيزيل آلووون ايچينده وارام

توي ـ دويون اولورسا آذر ائلينده
ايسترم ياشايام ائللر قلبينده
شئعريم ازبر اولسون خالقين ديلينده
ايسترم خاطيره ده ابدي قالام

تبريز 12/5/1347

ايسماعيل جميلی

پارساباد وئبلاگيندان
--------------------------------------------------------------------------------
قوجامان شاعيریمیز حبیب ساهير´ین خاطيره سینه یازیلمیش

دونموش آنلار داملا داملا اریدی
باغری داش آینالی قان یاش آخیتدی
یوکله ندی کدر کروانی قاتار قاتار
سوزولدو اومودسوز یورقون باخیشلار
اؤپدو بوز گولوشلری کؤوره ک دوداقلار
تومدو کؤلگه له نن آلا گؤزلرىیله ایلمکچی قیزلار
قاباردی اوره يی سولطان سهند´ین
نیسگیله بوروندو ماوی گؤزلو ساوالان
ماتم بولودلاری چؤکدو دورمادان
غریب بیر شاعيرین یاسیندا
حسرت بویالی رؤیاسیندا

او یيخیلماز قایا ایدی٬ سینه سی داغلی
بیر قوجامان چینار ایدی٬ یوردونا باغلی
شفقین آلتین تئللرىیدی
قیزیل اؤزن´ه نور ساچان
کؤوشنلرده ، تارلالاردا
بیر سونایدی قاناد چالان
تورونج رنگلی توزلو یوللاردا
بیر منزيل ایدی٬ تانینان
او بیر ار ایدی٬ چنلی بئل´دن سورگون اولان
باج وئرمه ین خانلارا
باش ایمه ین سولطانلارا
قول اولوب ساتیلمایان
سویونو دانمایان
اؤز ائلینه٬ اؤز دیلینده شئعر یازان
اؤزونو آزاد اينسان سانان
او آغ یئل٬ بیر نفس ایدی
او کؤنول دویان بیر سس ایدی
سسسیزلیک مئشه یه قوناندا
گرچکلر
قورخو کؤلگه سینده بوزلایاندا٬ دوناندا
او بیر شاعير ایدی٬ ائلینه باغلی
ائلینی قورویان٬ دیلینه باغلی

حبيب ساهيرين چاپ اولونمايان شئعرلري

بو يازى شمس سايتيندان آلينيبدير

بيرينجي بؤلوم

آذربايجان ادبيياتينين گؤركملي بير نوماينده سي حبيب ساهير ، موعاصير دؤورده (1364ـ 1282) ياشاييب و ميللي بير شاعير اولاراق هر زمان اؤز خالقي و يوردونو دوشونوبدور. چوخ تاسسوفلرله بير سيرا چتينليكلره گؤره بو شاعيرين آدي چوخ آز ائشيديليب. بونا باخماياراق كي سورگونلويه معروض قاليب و هر بير آجيليغا دؤزوب ، چوخ معنالي و درين شئعرلر ده ياراديب. آنجاق، ايراندا بارماق سايي اولاراق اثرلري چاپ اولونوب. بيز بو مجموعه ده چاليشيريق حبيب ساهيرين چاپ اولونماميش شئعرلريني و يا خود هر هانسي بير غزئتده و يا ژورنالدا و… داغينيق فورمادا چاپ اولونموش اثرلريني بير يئره توپلاييب و بير كيتاب شكلينده چيخارتماقدير.

اي يوردداشيم! آنا وطنين ماتمينده باخ
دوشمن چيراق ياخيب نئچه ايللردي توي توتور
طوفانلي سام تكين قورودور بوستاني ، باغي
دهشتلي اژدها كيمي، او ، هر شئيى اوتور

باخ غربدن قوپان او اسارت دومانلاري
گوللو ، گونشلي ، باغچالاري، داغلاري بورور
سسسيز مزارليغا چئويره ن اود ديياريني
ايبليس-ى نابيكار! هله سلطنت سورور

شام يانديرير دا شاعير ائوينده ، غزل يازير
كئچميشده دونيادان كؤچن اول ياري اؤزله يير
ظولمت چؤكوبدو سانكي قييامت قارانليغي
هركس چكيب باشين قينينا صوبحو گؤزله يير

ائللر سؤنن اوجاقلاري اودلانديران زامان
ساغدان و سولدان ايتلري كؤشدورتدولر بيزه
مغريبده آرخاداشلارين آه، ياتمادان توزو
مشريقده پوسقودا اوتوران گيردي تبريزه

اودلار دييارينين ازلي، قانلي دوشماني
فارسلاشديرير سياست ايله آذر ائللرين
او، آنلاماز كي، كولتوروموز سئل كيمي آخار
هرگيز اونو آلماز اولور گوجلو سئللرين

قالمازدي داش ـ داش اوسته اگر تورك شاهلاري
ايران آديىلا مكتبي قورماسايديلار
يانمازدي تات اوجاغي، ديريلمزدي بير ده فارس
خانلار عربلر اؤنونده دورماسايديلار

سن سانما مردليك و شرف قالخيب اورتادان
مردانه ليك مرامىيميش اسكي خانلارين
بيليم نده ندي يوردداشيم؟ هرگون و هر گئجه
فارسين سيخيلمادان ائشيديرسن يالانلارين؟

توركون اولا ـ اولا گؤزه ل آهنگلي ديلي
تورك ائللري ديين نه اوچون فارسي اؤيره نير؟
اينسان حوقوقونو قورويان قورقودان سورون
ايرانداكي بو شوبهه سياست نه دير؟ نه دير؟

اينسان قول اولماييب، دوشونر اؤز ووقارينى
قول اولمايان ايتيرمز اولور قدر و قييمتين
غم ائتمه ، بو سحر دوغاجاق قيرميزي گونش
آنا ديليمين يئلي اسه جكدير سرين ـ سرين

تهران 21/8 /1350

سالخيم سؤيودلرين ساچي اولموش ايپك ـ ايپك
صوبحون نسيمي اسدي، اويان ائي قارا چيچك
رؤيالارين درين دنيزي بوغدو بيزلري
شئعريمده بلليدير گئجه نين غملي ايزلري

ظولمت توتوبدور گؤزلريني ، قورخورام گؤزه ل
سن آچماسان دا گؤزلريني، باغلاسين اجل
سن اولماسان قيزيل چيراغين قورتولور ياغي
سن اولماسان گول آچماز اولور شئعريمين باغي

سن سن خياليمين باهاري، گولو٬ باغچاسي
سن سيز جهاندا نئيله رم من سعادتي
آي گون بوتون جهاندا ائيله سه فلك
من ده قارا گولو سئچرم، اي قارا چيچك

10/10/1343

آنالار گونو

زيندانلاردا عزيز اوغلو چوروين
آياقلارين داليسيجا سورونن
يوخسا عطري سالونلارين بوروين
آنالارين گونودور؟

عؤمور بويو پالچيق ائوده ياشايان
ات يئرينه هر گون يئين پيشميش قان
سوت امري سوسوز قالان چوخ جاوان
آنالارين گونودور؟

گؤزل قيز قالالاردا ساتيلان
اسكي كيمي سونرا چؤله آتيلان
يوخسا اوغلو سولطان ، قيزي شارلاتان
آنالارين گونودور؟

بو اؤلكه ده عرصه اولموش حلقه وار
قارا لچك، قارا گونلو آنالار
بئله گونده عزيز قيزيم نه آنلار؟
او گونلر كي ، قيزيل گونش دوغاجاق
قيزيل بايراق قاناديني آچاجاق
آليشاجاق سؤنن بير چوخ اود ـ اوجاق
ييخيلاركن گونسوز، آيسيز ، شهسيز
او گونلرده اسارتدن قورتولان
آنالارين گونودور

بير اوسكوك ياغ قاليبدير قيراقدا
اودون يانيب كؤز قاليبدي اوجاقدا
قارا قيشدي، آجليق بيداد ائيله يير
بولود قاري قارا يئره اله يير

پالچيق ائوده ياتيب سولغون اوشاقلار
كولك اولور دام ـ باجادا ياغير قار
قارا گئييب باهار تكين بير گلين
قاري آنا يولا ديكيب گؤزلرين

الوان چيراق يانار ايكن سارايدا
دار آغاجي قورولوبدور بو تايدا
يئنكي دونيا بيزيم خاني چاغيرير
زيندانلاردا زنجيرليلر باغيدير…

گؤي اوزوندن سانكي اولدوز اله نيب
“پرسپوليس“ خاراباسي بزه نيب
رققاصه لر گليبديلر گيلاندان
گؤزه ل ـ گؤزه ل آكتيريسلر هر ياندان

28/9/1352

بو گونده اودلاديلار آذري كيتابلاري. آه!
بو قانلي فاجيعه دن اولمادي جهان آگاه؟
او يئنگي دونيالي اربابلارين سئوينديردي
سيچان دليكلريني اول ساتين آلان آگاه
گونش باتيب دار آچاركن اوفوقده قانلي چيچك
بوگون اؤتوب كئچه جكسه باشقا غملي گونلرده
بيزه ديوان توتان اول آرييالي فاشيستلره اول
ديوان توتوب گلجكده تلافي ائيله يه جك
زوالا اوغراماز اصلا بو اود ديياري دوشون!
بولوددا قالسا دا سؤنمز اوفوقده قيرميزي گون
گول آچ قارا له چه يين ائي آنا وطن! ائللر
حاضيرلاشير توي ائده قورتولوش زمانه اوچون

23/9/1352

اورميه

جننت سوراغين توتما بو ويرانه ده سن
بير گون گوذر ائت آخار سولار شهريندن
قويسايدي فلك اوزوم ديياريندان اينان
هئچ بير كؤنول آنلاماز نه دير درد-و ميحن

آي پارچالانار سويا دوشنده گئجه لر،
آي قاش ـ گؤز ائدر اييده لي كنده گئجه لر
گول عطري بورور كئچنده جانان يولدان
گوللر آچار او ائدنده خنده گئجه لر

رضائيه آدلانان
اورمييانين رنگي سولدو
خاراب قالدي ياشيل سالماس
او گوندن كي ، شاپور اولدو
من ديله مم فارس قارداشيم
باغلارينين گولو سولسون
لاكين شيراز، كيرمان سيزين
تبريز ـ سراب بيزيم اولسون
خويدان گئده ر جاجيملارين الواني
رئىدن گلير شاعيرلرين ديواني
هيندوستاندان راجه گلير، فيل گلير
فارسيستاندان بيزلره ده ديل گلير

ساهير

بير سوسوز قالميش آغاج تك قورودوم غربتده
تئز آياقدان دوشه ره ك، تئز ده قوجالدين ساهير
ياخشي گونلر مگر افسانه ايميش عالمده
يوخسا سن خار اولوبان پيس گونه قالدين، ساهير
بير ياوا شئعر-و غزل قوشماق اوچون ايل گئجه ني
شام ـ چيراق يانديراراق فيكرته دالدين، ساهير
سن كي ايللر بويو قزوينده تانينماز قالدين
ياخشي تئهراندا اؤزون ديللره سالدين، ساهير
هامي گوللندي ، عزيز اولدو بابا يوردوندا
سن ده غوربتده سولوب…..موزدونو آلدين ساهير
خسته ليك دؤرد نالا گلدي …ائويمه گيردي… آمان
چاره، درمان قاپيسين بوش يئره چالدين ، ساهير

(تهران) 7/10/1359

عكيسلر بر خلاف باد (يئله قارشى) وئبلاگيندان آلينيبدير. بيله لرينه تشككورلرله

"ساهير-توركجه" وئبلاگيندان.
--------------------------------
حبيب ساهير (دوغوم ١٢٨٢ ٬ اؤلوم ١٣٦٤) (1903-1985) ايران توركلرينين ان سئچگين يئنىليكچى قوشوقچولاريندان بيرى ساييلير. او ايراندا تورك و فارس ديللرينده يئنى شئعر آخيمينين اؤنچولريندن حتتا بو آخيمين قوروچوسودور. حبيب ساهير ايستانبول بيلى يوردو جوغرافيا بؤلومونده تحصيل آلميش٬ يئددى ايل ياشاديغى بو شهرده "ثروت فنون" تورك ادبى جمعييتيندن دريندن ائتگىله نيب و خوصوصىيله٬ اؤز تخللوصونو دا اوندان آلديغى "جلال ساهير"ى چوخ بگنميش ايدى. او ايستانبولو يئر اوزونده كى جننت اولاراق آدلانديريب اؤز شئعر و يازىلاريندا بو شهردن تئز تئز ياد ائتميشدير.

حبيب ساهير توركييه ده قيسسا و ايراندا چوخ داها اوزون بير موددت جوغرافى معلليمى كيمى ايشله ميشدير. ايراندا معلليملييين ايلك ايللرينده٬ صينيفلرده توركجه دانيشديغى اوچون٬ دفعه لرله چئشيدلى يئرلره سورگونه گؤنده ريلميشدير.

حبيب ساهيرين ايلك اثرلريندن بيرى٬ گونئى آذربايجاندا آزاديستان دؤولتينين قوروچوسو شئيخ محممد خييابانىيه يازديغى بير آغيتدير. ساهير اؤز شاعيرليك و يازارليق ياشامينى ايسه قوزئى آذربايجان شاعير و يازارلارى طرفيندن تبريزده چاپ اولان "وطن يولوندا" قزئتى ايله ياپديغى ايش بيرليكله باشلاييب٬ داها سونرا شفق٬ آذربايجان٬ آزاد ميللت٬ يئنى شفق و ...يايينلارى ايله داوام ائتديرميشدير. ساهير اونلارجا اوستون ديرلى توركجه اثرين مولليفىدير. ان سون اثرلريندن بيرى٬ فارس ديلينده يازديغى تورك شئعرى آنتالوژىسىدير . ( نمونه هايي از ادبيات منظوم ترك, تدوين و ترجمه حبيب ساهر٬ تهران, دنياي دانش , 154 ص٬ 1356) او بو كيتابدا اورخون داش يازيتلاريندان باشلاياراق گونوموز چاغداش توركوستان و توركييه شاعير و يازارلارينين ياپيتلاريندان اؤرنكلر وئرميشدير.

ساهير ياشامينين سون آنينا دك٬ ايراندا ياشايان تورك خالقى٬ وارليغى٬ ديلى و كولتورونون مودافيعه چيسى اولموشدور.

آشاغيداكى يازىنى- حبيب ساهيرين اؤز حاققيندا قلمه آلديغى قيسسا بير يازىسى و بير شئعرى- بو بؤيوك اينسانين آنىسينا آچديغيم "ساهير-توركجه" آدلى وئبلاگدان نقل ائتميشم.

مهران بهارى
-------------------------------
حبيب ساهيرين ديليندن: حبيب ساهير
(حبيب ساهر از زبان حبيب ساهر)

بؤيوك بابام بير زامان "تورك" كنديندن كؤچوب عاييله سيله برابر تبريزده سرخاب محلله سينده يورد سالميش ايدى. من ١٢٨٢ شمسى ايلينده همان بابا يوردوندا آنادان دوغولدوم. آتام آليش وئريشچى ايدى. اونو بير پاييز گونو تبريز بلواسيندا اؤلدوردولر. آتامدان سونرا چتينليكلره دوچار اولدوق. من آلتى ياشيندان ائعتيبارن موللا مكتبخانالاريندا و سونرا يئنى اوصول ايله آچيلان مدرسه لرده تحصيل ائتديم. ايلك تحصيلاتيمى بيتيريب "مدرسه مبارك محمديه" آدلى ليسه ده قبول اولوب ١٣٠٤ شمسى ايلينده ديپلوم آليب كودوستاندا٫ كورد آغالارينين اوشاقلارينا معلليمليك ائديب آز چوخ عوثمانلى قيزيل ليره سى بيريكديريب و او پول ايله ١٣٠٦ ايلينده روسييه طريقى ايله ايستانبولا گئتديم....

ايستانبولدا اؤز امه ييمله ياشاييب بوش وقتلريمده "دبستان ايرانيان"دا فارس ديلى و ادبياتى تدريس ائديرديم. و ١٩٣٠ميلادى ايلينده ايستانبول اونيوئرسيته سينه يازيلديم. ١٩٣٣نجو ايلينده جوغرافييا عئلملرى ريشته سينده ليسانس ديپلومو آلماغا ناييل اولوب و بير ايل سونرا وطنه قاييتديم.

و ١٣١٣شمسى ايليندن ائعتيبارن زنجاندا و قزوينده تدريس ائتديم. ١٣١٧شمسى ايلينده تبريزده اوول "دبيرستان نظام" دا و بير ايل سونرا "دبيرستان فردوسى" ده معلليمليك ائتديم. ١٣٢٥ايلين قيشيندا مدرسه دن قووولدوم.! گوناهيم بو ايميش كى: آنا ديلينده شئعر و حيكايه لر يازميش ايديم. بير موددت سونرا منى اردبيله سورگون ائتديلر. اورادا "تحت-ى نظر"ده اولوب "صفويه مدرسه" سينده تدريس ائتديم. اردبيلده اوچ ايل ياشاياندان سونرا گوناهيمى باغيشلاييب قزوينه گؤنده رديلر. قزوينده تام ١٣ ايل ياشاديم٫ سونرا تئهرانا كؤچوب و بير ايل سونرا موتقاعيد اولدوم....

شاعيرليييم:
تبريزده ايكن توركجه و فارسجا شئعر يازماغا باشلاديم. ايستانبولدا شاعيرلييى بوراخيب تورك - فرانسيز يازيچيلارىنين آثارينى اوخوماقلا شاعيرليك مرضيندن ياخايى بوراخديم. بدبختانه تبريزده ١٣٢٠دن ١٣٢٥ين پاييزينا قده ر شاعيرليك بؤحرانى باشلادى... آنا ديلينده بوللو شئعر و حيكايه لر يازديم و موزدومو آلديم.!

آثاريم: (چاپ اولموشدور)
- "ايران آذربايجانى طبيعى جوغرافيياسى" عونوانلى ايستانبول توركييات انستيتوسو طرفيندن چاپ اولوبدور.
- زنجاندا ١٣١٥ شمسى ايلينده "جغرافياى خمسه" آدلى كيتابيمى "وزارت فرهنگ" چاپ ائتديريب و منه "مدال درجه علمى" ائعطا بويوردو مو؟
- تبريزده "افسانه شب"٫ "سايه ها"٫ "شقايق"٫ فارسجا شئعر كيتابلارى٫ قزوينده "خوشه ها" و "اساطير" فارسجا و "ليريك شئعرلر" توركجه چاپ ائتديرديم.

تئهراندا بو گونه قده ر:
- "اشعار برگزيده از ديوان ساهر"٫ "كتاب شعر در ٢ جلد"٫ "ميوه گس"(داستانها).
- توركجه "كؤوشن"٫ "سحر ايشيقلانير".
- اينقيلابدان سونرا يالنيز مجله لرده بير پارا آثاريم چاپ اولوبدور.
........

("دوستلار گؤروشو٫ ادبيات اوجاغى" كيتابي. توپلايان دكتر سلام الله جاويد. ١٣٥٩گونش ايلى)
----------------------------------------------

بيزيم توركو شيرين ديل دير
Bizim Türkü şirin dildir

حبيب ساحير-تئهران-1344-1357

آنا گولدور٬ بير گون سولار Ana güldür, bir gün solar
آنا ديلى شيرين اولار Ana dili şirin olar

بيزيم توركو شيرين ديلدير Bizim Türkü şirin dildir
خوش صدالى٬ زنگين ديلدير Xoş sədalı, zəngin dildir

ديل گونشدير٬ ايشيق ساچار Dil günəşdir, ışıq saçar
آزادليغا قاپى آچار Azadlığa qapı açar

يادين ديلى بويوندوروق Yadın dili boyunduruq
بير گئچيددير بوروق بوروق Bir geçiddir buruq buruq

بويوندوروق خالقى بوغار Boyunduruq xalqı boğar
گئچيدلرده قولدور سويار Geçidlərdə quldur soyar

قوى يادلاشسين سئناتورلار Qoy yadlaşsın senatorlar
خالقى سويان تاجير٬ توججار Xalqı soyan tacir tüccar

يالتاق شاعير يولون آزسين Yaltaq şair yolun azsın
تكجه فارسى غزل يازسين! Təkcə Farsı qəzəl yazsın

گئرچه يه هو!!!

امسال ـ ۱۳۸۲ هجري شمسي ; مصادف است با صدمين سال تولد استاد ميرحبيب ساهر; شاعر، داستان نويس و مترجم تواناي تبريزي . حبيب ساهر، در ارديبهشت ماه ۱۲۸۲ شمسي در روستاي ترك ميانه به دنياآمد و كودكي خردسال بود كه همراه با پدر و مادرش به تبريز آمد. پدرش در آشوب هاي داخلي شهر تبريز در روزهاي پيروزي انقلاب مشروطيت ، ناپديد شد و حبيب ، ازهمان كودكي طعم يتيمي را چشيد. دوران دبيرستان را با استاد شهريار هم مدرسه شد و به گمان بسياري ، منظور شهريار از «شهريارا بي حبيب خود نمي كردي سفر»، ساهر بوده است . بعد از دوران دبيرستان و مراودت ادبي با شهريار كه خود داستان جدايي دارد و در اين مختصر نمي گنجد، به كردستان رفت و در كار حساب و كتاب خوانين كرد به فعاليت پرداخت . آن گاه سر از استانبول درآورد و از دانشگاه اين شهر درسال ۱۳۰۴ در ۲۲ سالگي ليسانس جغرافيا گرفت و بدين سان دوران چهل ساله معلمي و آفرينش ادبي او آغاز شد. او در روستاها و شهرهاي آذربايجان ، قزوين (قزوين نام شهر و استانى در آذربايجان ست. مهران بهارى) و در واپسين سال ها در تهران معلمي كرد و تا اواسط دهه ۴۰ در اين كسوت باقي ماند.

ساهر، داستان نويس و شاعري توانا بود. از او آثاري به سه زبان تركي ، فارسي و فرانسوي منتشر شده است . هم زمان با ميرزا تقي خان رفعت و قبل از ظهور نيما، ساهر شعر نو فارسي سرود و سبك جديدي را در شعر تركي بنيان گذاشت و عنوان «پدر شعر نو تركي ايران » را از آن خود كرد. اكنون در دانشكده هاي ادبيات تركيه و جمهوري آذربايجان ، دانشجويان دوره هاي عالي ادبيات تركي ، براي فارغ التحصيل شدن ، بايد در كنار ساير دروس خود، درسي سه واحدي به نام «ساهر شناسليق »(ساهرشناسي) را هم بگذرانند. ظرايف ادبي اشعار تركي ساهر، همچون «حيدربابايا سلام » شهريار، آن چنان گسترده و غني است ، كه تاكنون قريب ۶ موضوع پايان نامه دوره دكترا و كارشناسي ارشد را به خوداختصاص داده است .

كتاب شناسي حبيب ساهر (آثار ساهر و در باره ساهر آن چنان متنوع است كه درچند سطر نمي توان به آن پرداخت و راقم اين سطور، پيش از اين در شماره يكم ارديبهشت ۱۳۸۰ روزنامه همشهري درمقاله اي مفصل در اين باره سخن گفته است . سايه ها، خوشه ها، شقايق ، كتاب شعر (۱ و۲) ساهر برخي از مجموعه اشعار فارسي ساهر، ميوه گس ، آزري و قمبر و نمونه هايي از نظم و نثر تركي تعدادي از كتاب ها ومجموعه داستان هاي فارسي وي هستند و كوشن ، ليريك شعرلر٬ سحر ايشيقلانير سه مجموعه شعر تركي او است . وي ، جزء آخر قرآن كريم ، بخشي از غزليات حافظ، شصت رباعي اصيل و ناب از خيام ، گلستان سعدي و بسياري آثار ديگر را به صورت منظوم به زبان تركي معاصر ترجمه كرده است .

امسال ، صدمين سال تولد وي در جمهوري آذربايجان و تركيه با برگزاري برنامه هاي ادبي ويژه اي آغاز شده است . گروهي ازشاگردان وي ، اعضاي انجمن ادبي ساهر و ساير انجمن ها و تشكل هاي مدني آذربايجاني مقيم تهران و نيز برخي ازگروه هاي محلي در تبريز و ساير شهرهاي آذربايجان ، درصدد برگزاري مراسم صدمين سال تولد وي هستند. همچنين در نظر است سومين گونشلر (ترجمه گزيده هايي ازادبيات فارسي به تركي )، قيزسسي ، قيزيل سسي ، قازان سسي (رمان) و چند اثر ديگر وي در سال ۱۳۸۲ به چاپ برسد.

ساهر در ۲۴ آذر ۱۳۶۴، در تهران در گذشت و آرامگاه وي در بهشت زهراي تهران واقع شده است .
راقم اين نوشتار كوتاه ، اين افتخار را داشته است كه سال هاي پاياني عمر استاد را به طور كامل درك كند و به صورت مرتب هر هفته از محضر پر فيض او بهره گيرد. همچنين ترجمه هاي متعددي از اشعار تركي استاد ساهر به زبان فارسي راعهده دار بوده ام كه بسياري از آن ها در مطبوعات كشور به چاپ رسيده است .

اكنون و به ياد صدمين سال تولد اين معلم فرهيخته ، ترجمه دو قطعه از اشعار تركي ايشان را كه حال و هواي خزان دارند، تقديم خوانندگان گرامي همشهري جمعه مي كنيم و شادي و بلندپروازي روحش را از درگاه رب منان خواستاريم .

خزان

گاه خزان است
و خورشيد طلايي گر گرفته است
و برگ هاي درختان
به هزار رنگ ، آغشته شده ...

هر برگي ، رنگي دارد
رنگ آرزو
رنگ حسرت
و رنگ گرفته و غبارآلود غربت

گاه خزان است و باد در مي نوردد
برگ مي بارد
و برگ مرده
پشته پشته بر روي هم نمايان است

راه دراز است و دريا عميق
و نسيم سرد مي نوازد چهره ها را
كوه ها از آن ما، باغ ها از آن شما
راه برويد بر روي برگ ها
و يقين بدانيد كه ردي از شما بر جاي نخواهد ماند.
خورشيد نمي سوزاند
پاييز است
و گويي برگ هاي درختان را
در متني لاجوردي
نقش مي زند

خزان هاي بسياري آمدند و سپري شدند
و كاروانيان بسياري اتراق كردند و سپس كوچ .
در خزاني
يتيم شديم .
در خزاني
آرزوهايمان بر باد رفت
و در خزاني ديگر
آتش گرفتيم
در خزاني
خورشيد دميد
و در خزاني ديگر
ابر سياه ، خورشيد را بلعيد

خزان ها را فهميديم
و زمان ما را به دنبال خود كشيد
زمان ها آمدند و رفتند
و ما از ديار خود جدا شديم
و در حسرت چشمه هاي سرد
و چراگاه هاي گل و غنچه دار مانديم .

زمان گذشت و ما خشكيديم
همچون درختاني بي بر و برگ
و از طراوت انداخت ما را
نمي دانم غربت
و يا فلك ؟

تا عبور كاروان ليلا

چه دانستيم از روزگاران سپري شده ؟
رعد و برق غريد، نور ذوب شد
خون داغ در رگ هايمان به سردي گراييد
و وجودمان خردخرد آب شد.

ابرسان سايه انداختيم بر كوهساران
و در جاده هايي كه طي طريق مي كرديم
نشاني از ما باقي نماند
مغرور شديم به گاه شكوفه زدن غنچه ها
بهار گذشت و فصل خزان را پشت سرگذاشتيم
نه گل ماند، نه ميوه ، نه برگ
صدايي از باغچه ها و بيشه ها و جنگل هابرخاست
و نيستي گفت : «برخيز و بيا ميهمان ما شو!»

همچون منجم همه چيز برايم روشن است :
باران خواهد باريد و گل هاي زيادي شكوفه خواهد زد
رعد و برق ، دره ها و كوهساران را در هم خواهد نورديد
سيل بنيان بركن ، توفان سياه خواهد آورد
و آن گاه :
دفتر اشعارم دست به دست خواهد شد
و شعرم٬ در ميان ايل و تبارم هياهو برپاخواهد كرد
و تا عبور كاروان ليلاي زيباي قصه ها
شب و روز، چشم هايم بر راه خواهد ماند.

مرتضى مجدفر

حبيب ساهر (تولد ١٢٨٢ شمسى٬ وفات ١٣٦٤) برجسته ترين شاعر نوپرداز ترك در ايران است. محققان ادبيات آذربايجانى٬ از او به عنوان پدر شعر نو تركى ياد مىكنند. هم اكنون در دانشگاههاى تركيه و جمهورى آذربايجان٬ گنجينه ادبى بر جاى مانده از حبيب ساحر در درسى سه واحدى تدريس مىشود. از وى مجموعه هاى "ليريك شعرلر"٬ "كؤشن"٬ "سحر ايشيقلانير"٬ سؤنمه ين گونشلر" به تركى و مجموعه اشعار ٢ جلدى٬ خوشه ها٬ سايه و ميوه گس به فارسى و دهها اثر ادبى ديگر به صورت چاپ شده در دسترس است.

آرزو
حبيب ساهر
ترجمه مرتضى مجدفر

ميخواهم در شبى توفانى و غمناك٬ رهگذران را
همچو فانوس وو بسان ستاره اى قطبى٬ راهبرى كنم.
ميخواهم در روزى تابستانى
در بيابانى تفتيده ٬ آب شوم
و بسان اشك چشمى زلال و پاك
گودى ناپيدايى را پر كنم
نميخواهم نقش و نگارى از من برجاى بماند
و شعرم خوانده شود.
ميخواهم هموون ناله و آهى و به سان يك حسرت
در دلها بمانم.
اگر ايل و تبارم فراموشم كنند
و اگر نامم در تاريخ برده نشود
ميخواهم همچو ماه در يك شب ظلمانى
سرزمين خود را نورافشانى كنم.

گؤزه ل

اردبيل ده 1327نجي ايلده بير تعجبلي ايتفاق دوشدو. اوزاق ايلده ، اسكي و سنتي بير فضا دا چوخ آزارق تيراژ دا يئني شعر (شعر نو) كيتابي بير آدسيز شاعيردن چاپ اولدو. سونرا معلوم اولدو كي ، او شاعيرين آدي حبيب ساهر ائيدي.

حبيب ساهر (ه. ش) ۱۲82نجي ايلده تبريز شهرينده آنادان اولدو و 1364نجي ايلده (82 ايل ياشايش دان سونرا) حياتا گوز يومدو.

حبيب ساهير ، بيوك انقلابچي تقي رفعتين، اويره نجيلريندن(شاگيردلريندن) ايدي. او؛ اوز ياشايشنا گوره بئله يازير: اوشاقليق زمانيندا مكتبخانادا تورك ديلينده عاشقانه شعرلري ديريميشن سونرالار او، مباركه محمديه مكتبينه (مدرسه) گئديب و بشينجي صينيفده آد يازديردي.

او، فارس ديلينده غزل و قصيده شعرلرين يازماغا باشلادي . ائيللر بئله كشدي تا او زامان كي، ميرزا تقي خان رفعت تركيه دن قايتدي و اونلارين فارسي و فرانسه ادبيات معلملري اولدو. رفعت تانينميش ، آدلي و فيكيري شاعير ايدي كي، تبريزده، تجدد قزةتين چيخارداردي و اوز شعرلرين اورادا يازاردي . اونون اويره نجي لري اوجا و يئني فيكيريندن ايلهام آليب و انجمن رفعتي تشكيل ويرديلر. او انجمنده اولانلار اونون ديرلي اورنجي لري: محمد خرم ، تقي برزگر ، حبيب ساهير و يحيي ميرزادانش (يحيي آرين پور) كي، ادب، آديندا بير قزه ت چيخارديلار و او قزه تده؛تجدد قزه تيندن تاثير آلاراق يئنی شعرلر يازارديلار.اومکتبين اويرنچی لری ناظيم قورخوسوندان هر دم بير غزل وقصيده دئير ميشلر.آمما رفعت بو زووري قبول ائتميب و يئني شعرلري دييراييدي. سونرالاردا آذربايجان محاصره اولوب و شيخ محمد خياباني آذربيجانين آدلي و گوركملي انقلابچي سي ، اودوزوب ، رفعت اوزون اولدورور و يئني ايسته يي اولان قزه تلار باغلانديلار. آمما رفعتين بعضي اويره نجي لريندن او جمله دن حبيب ساهير اونون يولون ادبيات ساحه سينده داوام ائتديلر . ساهير بيرينجي يئني شعرين 21 ياشيندا (ه.ش ) 1303نجي ايلده تبريزده فارس ديلينده (كنار آبدان) آديلا ياراتميشدير.

بير، ايكي ايلدن سونرا استانبولا مسافرت ائديب و فارس ديلينده « درپلاژ» شعرين يازدي. ساهير مكتبلرده معليمچليك ائديردي. ساهير دن نئچه لر شعر ترك و فارس ديلينده قاليبدي و بعضيلري چاپ ائدلميشدير او جمله دن 1 ـ اشعار جديد 1327 آبان اردبيلده 2 ـ اساطير 1327 قزوينده 3 ـ اشعار برگزيده 1327 تهراندا، 4 ـ كتاب شعر ساهير (جلد دوم) 1357، تهراندا

ساهير شعرلرينين چوخي تورك ديلينده و شعرليندن علاوه « ميوه گس» آديندا ناغيل كيتابي يازميشدير.وبلاگين اوخويانلارينا بو شعری ايتحاف ائديره م:
bahman hossinzadeh

گؤزه ل


قارانليق گئجه ده ، توفان قوپاركن،
ايلديريم تك ندن چاخمادين گؤزه ل؟
بورغو دؤنركن آيريليق گؤنو
نه اوچون آرخانا، باخمادين گؤزه ل؟
اوزون گئجه لر، آه سني گؤزله ديم،
سحر قوشلارىيله سني سسله ديم
باخچامدا نسترن گولو بسله ديم
دورو بولاغ اولوب آخمادين گؤزه ل.
بوروندون ايپه يه، بزه ندين گلين
آي كيمي گئجه ني گوندوز ائيله دين
بير تك چيراق ائوده ياخمادين گؤزه ل
دفتريمده سنه ناقيشلار ووردوم
مئشه لر ايچينده آلاچيق قوردوم
ندن باغيمدا ائي قارا گؤزلو «روم»
ساچلارينا بير گول تاخمادين گؤزه ل؟

این شعر در آغاز سال 1347 برای چاپ شدن به مناسبت نوروز به نشریه ای داده شد و البته چاپ نشد: احتیاط بیش از حد سردبیر، زحمت سانسور دولتی را کم کرد. آن دوره ،دوره ی یکه تازی حکومت شاه بود که خود را بی مدعی و سوار بر کارها می دید و افکار عمومی هم زیر خفقان شدید قرار داشت. اما هنوز این شعر می تواند مصداق داشته باشد، با این فرق که آفتاب حالا دیگرنه فقط از باختر، ولی به هر حال از جائی غیر از طرف خانه ی ما سر می زند؛ و ما هم از آن موقع تا به حال فقط "خواب به خواب " شده ایم نه اینکه از خواب پریده باشیم: از خوابی به خواب دیگر...

حبيب ساهيرين بؤيوك باباسي اوز عاييله سي ايله بيرليكده ميانانين ((ترك)) كنديندن كؤچوب تبريزين ((سرخاب)) محله سينده يورد سالميشدي. ساهير 1282نجي گونش ايلىنين ياز فصلينده ((سرخاب)) محله سينده آنادان اولور. حبيب اوشاق ايكن، آتاسي تبريزين قانلي بير بلواسيندا اؤلدورولور و بئله ليكده بوتون عاييله سي چوخ آغير ياشاييشا معروض قالير.
حبيب ساهر ايلك تحصيليني ملاخانالاردا كئچيرديب و سونرالار يئني آچيلميش مدرسه لرده اوخوماغا باشلاييب و اورتا مكتبي بيتيره ندن سونرا كوردوستاندا معلم لييه مشغول اولور، سونرا يئنه ده تبريزه قاييدير و نهايت 1306 نجي ايلده عالي تحصيل آلماق اوچون ايستانبولا سفر ائدير. ايستانبول يونيوئرسيته سينده جوغرافيا عئلملر بؤلومونه قبول اولونور و نهايت 1312 نجي ايلده جوغرافيا عئلملر فاكولته سينده ليسانس آلير. ساهير 7 ايل ايستانبولدا قالاندان سونرا باكىيا و سونرا باكىدان ئتهرانا گئدير.
ساهير تهراندا معاريف ايداره سينده معلم ايستيخدام اولور و 1313 نجي ايلده جوغرافيا معلم لييي اوچون زنجانا گؤنده ريلير. كيلاسلاردا اوشاقلارىيله اؤز آناديللرينه دانيشماق اوچون و وئريلن تذككورلري سايماماسي٬ سبب اولور كي ساهيري زنجاندان چيخاريب و مازندرانا سورگون ائتسينلر. مازندراندا مالاريا خسته لييينه توتولور و يئنه ده ئتهرانا قاييتماغا مجبور اولور، خسته ليك جانيندان چيخماميشدان ئتهراندان قزوينه گؤنده ريلير آمما قزوينده چوخ قالا بيلمير و نهايت اونو تبريزه گؤنده ريرلر. ساهير تبريزده معلم لييه مشغول اولور، اونون تبريزده ياشاديغي ايللر، ادبي و ياراديجيليق حياتىنين پارلاق و چوخ بارلي دؤورانلاريندان بيري اولور. 1320 نجي ايل ريضاشاهين قارا بوغونتوسو ييخيلديقدان سونرا بوتون ايراندا و ائله جه آذربايجاندا بير مدنيت ديرچليش اوز وئرير و ادبي فعاليتلر داها گوجله نير. ساهير ده اؤز ادبي فعاليتلريني بئله بير موحيطده گنيشلنديرير و اوخوجولارينين درين حؤرمتينى قازانير. ساهير تبريزده ياشاديغي ايللرده ((افسانه شب))، ((سايه ها))، ((شقايق)) و ... آدلي فارسجا شئعر كتابلاريني يايا بيلير. آمما 1325 نجي ايلين پاييزيندا شاهليق قارا ايستيبدادي بير داها يئنىدن تبريزه قاييداندان سونرا، ساهيري تبريزدن آييريب اردبيله سورگون ائديرلر. ساهير ائلينين آغير نيسگيليني بئله شئعره چكير:

بيزه ياد كابوسو باخ كؤلگه ساليب
بو اؤلومدور، بو اؤلوم كؤلگه سىدير!
ياد ديلي اؤلسا دا خوش سسلي، يئنه
بيزجه ارباب سسي، جلاد سسىدير...

خانليغين باخما دونو قيرميزىدير
او بويا، ائل اوبانين آل قانىدير
او بيزيم وارليغيميزلا دؤيوشور
او بيزيم شئعريميزين دوشمانىدير...

ساهير اردبيلده معلمليك ائدير و((تحت نظر)) اولماغينا باخماياراق آغير بير وضعيتده ((اشعار جديد)) آدلي فارسجا شئعر كيتابيني محدود نوسخه لرده يايير. اوچ ايل اردبيلده ياشاديقدان سونرا يئنه ده قزوينه گؤنده ريلير و اوردا معلمليك ائدير و همان ايللرده ((كؤوشن)) و ((ليريك شئعرلر)) آدلي توركجه كيتابلاري گيزلينجه يايير و داها سونرا ((خوشه ها))، ((اساطير)) و ((اشعار برگزيده)) آدلي فارسجا شئعر كيتابلاريني دا يايير. ساهير 13 ايل قزوينده ياشاديقدان سونرا تئهرانا گؤنده ريلير و عؤمرونون سونونا قده ر تئراندا ياشايير.
تئراندا ياشاديغي ايللرده ((كتاب شعر1))، ((كتاب شعر2))، ((ميوه ي گس))، ((نمونه هايي از ادبيات منظوم ترك))، ((سحر ايشيقلانير)) آدلي كيتابلاري ياييلير. اينقيلابدان سونرا دا ساهيرين چوخ شيعرلري تبريز، تهران، زنجان و ... يئرلرده نشر اولونان مجلله لرده چاپ اولونور آمما تاسسوفلر اولسون كي بير پارا عيللتلره گؤره ساهيرين اثرلرىنين چوخو، اؤزو دئميشكن ايشيق اوزو گؤره بيلمه ييب دير.
نهايت عؤمور بويو اؤز اثرلرىيله يوردونون ايستكلريني و نيسگيللريني ترننوم ائدن آذربايجان خالقىنين اينسان پرور شاعيري نيسگيللي بير وضعيتده 1364 نجي گونش ايلي آذر آيينين 24 نجو گونو گئجه دونيادان كؤچوب و تئرانين بهشت زهراسيندا ابدي اولاراق تورپاغا تاپشيريلير. اونون بؤيوك و شريف روحو شاد اولسون.

ايسته رم غملي و توفانلي گئجه يولچولارا
بير فانوس تك يا دا قوطب اولدوزو تك
رهبر اولام
ايسته رم ياي گونو چؤللرده آخار
بير سو اولوب
دوم- دورو گؤز ياشي تك يولدا
چوخور ايچره دولام
ايسته مم نقش-و نيگاريم قالا
شئعريم اوخونا
ايسته رم بير سيزي حسرت تك
اوره كلرده قالام
اونودورسا مني ائل، چكمه سه تاريخ آديمي
ايسته رم آي تكي يورد اوسته
گئجه شوق سالام

1383/1/14

نشريه نويد آذربايجان - اورمو-شماره 329 سال ششم 17 ذيقعده 1424 10 ژانويه 2004 20 دي 1382

ائلدار محمدزاده صديق

منيم ايچريمده اينله ين بو ساز
يالنيز توركچولوكدن سؤيله ين آواز
ائله وورولموشام بو آوازا من ،
بو سسله باغلانديم سنه، ائي وطن

زنگين تخييوله ، حسساس قلبه ، اينجه دويوم و ذؤوقه ماليك اولان شاعير، «مير حبيب ساهير» (1282 ، 1364) ـ جي گونش ايلده ، تبريزين سرخاب محلله‌سينده دونيايا گؤز آچدي. آتاسىني چوخ ائركن ايتيرن حبيب ، ايلك تحصيلىني موللاخانادا، اورتا تحصيلي‌ني ايسه تبريزده آلميشدير.

اورتا تحصيلي‌ني تبريزده بيتيرديكدن سونرا، شمسي 1304 ـ جو ايلده ايستانبولا گئدير و اورادا دانيشگاهين جوغرافيا فاكولته سينه داخيل اولوب ، تحصيل آلير . ايستانبولدا حيات كئچيرمك و تحصيل آلماق اونون دونيا گؤروشونون يئتكينله شمه‌سينه بؤيوك تاثير گؤسترير . ساهير اورادا جلال ساهير ، توفيق فيكرت ، يحيي كمال و ناظيم حيكمت كيمي گؤركملي شاعيرلرله تانيش اولوب و بعضي‌لري ايله ياخين علاقه‌لر ساخلاييب و اونلارين اثرلريني موطاليعه ائدير. اؤزونون يازديغينا گؤره توركييه‌ده اولاركن گوجلو موطاليعه‌سي اونا شئعر يازماغا ايمكان وئرميردي. او بورادا يالنيز ايكي غزل يازير. او، عروض وزنينده تميز توركجه يازان شاعير يحيي كمالين پرستيشكارلاريندان اولموشدور.

ايراندا يئني شئعرين اساسي‌ني قويانلاردان بيري اولان تقي خان رفعت، ساهيرين سئويملي موعلليم‌لريندن اولموش، اونون گله‌جكده شاعير كيمي يئتيشمسينده بؤيوك رول اويناميشدير. حبيب ساهير ،اؤز اوستادي تقي خان رفعتين يولونو توتاراق اونون لاييقلي داوامچي‌سي اولموش و يئني شئعر فورماسي‌ني عومومي ائده‌رك فارس شئعرينه داخيل ائتميشدير. او اوستادي كيمي ايراندا شئعر عالمينده او زامانا قدر قويولموش قاليب‌لاري سينديريب، بو ساحه‌ده جسارتلي آدديملار آتميشدير. ساهير، فيرانسيزجاني ياخشي باشاريردي. اونون ايلك قلم تجروبه‌سي فيرانسيزجادان چئويردييي بير شئعر و شئيخ محممد خييابانىنين اؤلومونه يازديغي مرثيه اولموشدور. ساهير، سونرالار يازديغي « مكتب خاطيره‌لري» شئعرينده، خياباني‌نين اوشاقلار اوچون آييرديغي مكتب‌لريندن بحث ائدير و سئويملي موعلليمي «تقي رفعتي» آنير :

جوانليق آه ، نه خوش گونموش ،نه نئعمت
ياديمدادير او « منطقي» او « حيكمت»
«جام-ى جم » ايله ناكام اولان گنج « رفعت»
ترويج ائتدي او ايلك دفعه يئني شئعر
***
اونوتمارام سويوق قيشي ، داغ يايي....
... قاجارلاردان قالان مرمر سارايي
بيزي اورا ، خيياباني كؤچورتدو
نوغول نابات وئريب ، شربت ايچيرتدي.

شاعيرين « مكتب خاطيره‌لري» اصلينده ترجومه-يى حال تيپلي منظومه‌دير. اثر، اوستاد شهريارين « حيدر بابايا سلام» اثري‌نين تاثيرينده يازيلميشدير. شاعير، كئچميش گونلرين ياشانتىلاري قونوسوندا آذربايجان ، ائله‌جه‌ ده ايران خالقلاري‌نين طالئعي‌ني ايشيقلانديرماغا ناييل اولموش ، وطنين كئشمه كئشلي موصيبت‌لري حاديثه‌لرله زنگين تاريخين جانلانديران بعضي حاديثه‌لرين تصويريني وئرير. بو منظومه‌نين سونوندا اوستاد شهريارا موراجيعت‌له اونو ائله، اوبايا ، آرخا داياق اولماغا ، باغلي قاپي و ديللري آچماغا سسله‌يير :

گونوم كئچدي، اولدو قيزيل گولوم خار،
شمع سؤنمكده، گئجه سويوق ، منزيل ‌دار.
بو باغلانان قاپي‌لاري كيم آچار ؟
شئعرين گؤروب سني آنديم ، شاعيريم
وطنداشي ، دئمه دانديم ، شاعيريم.

حبيب ساهير ، شهريارين گنجليك زامانى‌نين سئويملي دوستو ايدي ، بلكه اونلار فيكير باخيميندان آيري دوشونجه‌لره صاحيب ايديلر، آمما اونلارين دوستلوغو ايكي تورك كيمي بير بيريني سئودييي هر زامان اولموش و ابدي بير حيسس ايدي . شهريار، ساهيردن آييريليب و بير بيردن اوزاق دوشدويو زامان، ائحساسلي بير شئعرده يازير :

شهريارا بي حبيب خود نمي‌كردي سفر
اين سفر راه قيامت مي‌روي حالا چرا

ساهير خاطيره‌لرينده يازديغينا گؤره ، توركييه تحصيليندن قاييداندان سونرا اوشاقلارلا توركجه دانيشديغي اوچون اونو جزالانديريب بو شهردن او شهره سورگون ائديرلر . بير يئرده دئيير : « قزوين ، زنگان ، مازندران ، اردبيل و تهراندا چوخ آجيناقلي شكيلده ياشاديم » . گنجليييندن موعلليم‌ليك ائدن ساهير ، 45 ايلدن سونرا او ايللره بير ده قاييديب عوموميتله بوتون ياشانتي‌سيني و دوشونجه‌لريني آشاغيداكي ميصراعلاردا وئريردي :

آنلاتديلار
گئت مكتبه ، اوشاق اوخوت ،
درسدن سونرا ، دؤن ائوينه
خوشدور داخما
قارانليغا ، غرق اولوبان
پارلاق قيزيل گونه باخما،
يادا قول اول ،
درده آليش ،
فارسجا دانيش .
اسيرلييي ، درويش لييي تلقين ائيله
اوشاقلارا

«شؤوكت تقي‌زاده» بو باره‌ده دئيير : « آنا ديلىني قوروماق ، بوتؤولولكده ميللتي ياشاتماق دئمكدير و ساهير بونو دريندن درك ائتميشدير.» او، سويداشلارينا خطابن يازير :

زنجي دانماز اؤز ديليني،
هيندي سئوه‌ر چوخ ائليني
كيمسه يولون چاشيب آزماز ،
توركي دئييب ، فارسي يازماز

شاهليق سياستي آذربايجانيميزين ايقتيصادي و مدني اينكيشافينا بيگانه ايدي. آذربايجاندا خالقيميزين معنوي حيسلرينه توخونان هر شئي رواج وئريليردي و بو، ملعون شاه سياستي سئوييه‌سينده حياتا كئچيريليردي. بونا گؤره ده آذربايجانين شهر و كندلرينده ايشسيزليك گونو گوندن آرتيردي. يوز مينلرجه آذربايجانلي ايش تاپماق اوميدي ايله تئرانا ، جنوبا ، ساغا و سولا طرف آخيب گئتمك مجبوريتينده قاليردي. بو وضعيتي نظره آلاراق ايچيندن يانيب ياخيلان شاعير، سون درجه موهوم سياسي مساله يه توخوناراق يازير :

گل كؤچمه وطندن،
يادا بئل باغلاما قارداش
قالماز داش اوزه‌ره داش .
شيمشك كيمي چاخ،
سئل كيمي آخ،
چالخالانيب داش ....

مرحوم حميد آراسلي ، حوسئين مئهدي ، دوكتر شوكور ائلچين و دكتر حوسئين دوزگون اونون شئعرلري بارده چوخلو بحث‌لر ائتميش و اونو تانيتديرماغا چاليشميشلار . او، رسسامليق و موسيقي صنتعلري كيمي نوعلاري دا شئعرينه داخيل ائتميش و وحدتده اثر يارادا بيلن بير شاعير ايدي.

مرحوم گنجعلي صباحي اونو گؤزل طبيعت تابلوسو يارادان رسساما بنزه‌ديردي. اونون تصويرينده عادي بير بؤجك اولان سوسري ده بولبول كيمي گؤزل و گؤورك سس‌له اوخوماغي باجارير. حسساس شاعير تبريز بولبول وسوسه‌‌لري‌نين سسين تئهران و قزوينده‌‌كى‌لردن آيري بيليردي.

ساهيرين مسلكداشي اولان حوسئين دوزگون ، قوردوغو تورك ادبييات اوجاغي جلسه‌لرينده ، يولداش ، اينقيلاب يولوندا ، يئني يول و مهد آزادي‌نين (اؤز‌ل سايي) درگي‌لرينده، حبيب ساهيرين اثرلري‌ني و شئعرلريني چاپ ائتميشدير . حوسئين دوزگونون قوردوغو تورك ادبييات اوجاغيندا ، هر هفته ايشتراك ائدن حبيب ساهير شئعر سئو‌ه ن ذؤوقلو و ائحساسلي آذربايجانلي اؤيره‌نجي‌لره يئني شئعر فورمالاريني اؤيره‌ديب اونلارا يول گؤستريب و اونلاري گله‌جه يه حاضيرلاماغا چاليشميشدير.

دوكتور دوزگون « ديدي از نو آوري‌هاي حبيب ساهر» : ( حبيب ساهيرين يئني‌چيليكلرينه باخيش ) آدلي كيتابيندا يازير : « حبيب ساهير بوگونكو آذربايجانين پارلايان سيمالارينداندير. او، ياراتديغي شئعرلرله ، آذربايجان يئني شعري‌نين ان اوجا ذيروه‌لرينه عوروج ائتميشدير .» او فارسجا يازديغي همين كيتابدا دئيير: « او يك شاعر مردمي و ميهن پرست است و وقتي اين ستايشگر زيبايي و كمال در مسير انديشه‌هاي تابناك عصر ما مي‌افتد ، همانگونه كه پيشتر، از دنياي مبتذل و منفذ تنگ چشمي نثارها و فطرت‌ها با گشاده رويي به درآمده بود ، اين بار نيز در جهان مجرد و محدود « تغزّل» محبوس نمي‌شود. چرا كه براي او كه مي‌خواست بيانگر دردها و محنت‌هاي ايل خويش باشد زنداني تنگ و تاريك جلوه مي‌كند. ساهر با اين شناخت ، دل خويش را از زندان زلف يار رها مي‌سازد و براي مردم زحمت كش و رنجبر دهات وطن خويش سرود مي‌سازد . با جسارت به خود حق مي‌دهد كه به عنوان يك انسان وارد جامعه شود. چرا كه در تعيين طالع خويش خود را ، فقط خود را محق مي‌شناسد ، سخن از دربه‌دري‌ها به ميان آورده و پايمردان به راه مومن را آواز مي‌دهد.»

دكتر دوزگون سؤزونون داواميندا دئيير : « راهي كه ساهر مي‌پيمايد شناخته و معلوم است ، ديگر و وظيفه‌ي او تنها وصف زن و طبيعت نيست ، او شعر خود را در خدمت فرزندان وطن در مي‌آورد و حيات پرمشقت و محنت بار مردم محروم وطنش را لمس مي‌كند. گرچه اين راه جديد ليريسم او دور است . اما راهي است كه رهنمايش نور ماهتابست و در افق خويش سراب را خاموش و محو خواهد كرد.

اي راه پر مصيبت و پر رنج بازگو
از داستان مردم بدبخت مستمند.

ساهر وقتي اين مسير جديد را مي‌يابد ديگر غزل خويش را به روي مخمرين گلزار قالي‌ها نمي‌لغزاند . از نقوش دلرباي آنها مفتون نمي‌شود. بلكه اين بار وقتي گل مخمل را بر روي قالي مي‌بيند فرياد برمي‌دارد.

ترا در كارگاه سرد مطلوب
كدامين دست كرده اين چنين خوب ؟

و دست به سرودن و پروردن حماسه‌هاي بلند و بازگو كردن محنت‌هاي اين محرومان و ساكنان كارگاههاي مرطوب مي‌زند.

ساهر به معناي واقعي كلمه شاعري است ميهن پرست و مردم دوست. در اشعاري كه پس از جنگ جهاني دوم سروده است. حسرتي دردناك در دوري از ديار خويش و آهي جانگاه در ماتم وطن لمس مي‌شود. شاعر در سوگنامه‌هاي خود با غمي بزرگ از آشفته شدن صداي خويش از زوزه‌ي گرگان مرده خوار كه زماني به كوه افتاده بود، از سوز برف و سرماي آذرماه از خشكيده شدن چشمه سارها ، از كوچ مرغكان از صحن دلپذير گلستان خود و سترده شدن جاي پايش به دست باد ستمگر و خشك دي سخن مي‌راند. در ديار غريب اشك برگونه مي‌سايد و از بي رونقي لاله ، از خرابي قله ناله مي‌كند. تابش ماه از سوي سرخاب و وزش نسيم را از طرف سهند ياد مي كند. وي هميشه از علت پنهان و از غم درد نهان نالان است. در ديار غربت فرياد بر مي‌دارد و از مصائب و محنت‌هاي طاقت فرساي خود صحبت مي كند كه خواننده را در برابر بيداد و خيره رويي بيگانه به خشم وا مي‌دارد :

« گر رفتم از ديار خود ، ليك كلك من
بركوه و بر چمن ز هوس رنگ‌ها بزد
در زير سقف كلبه‌ي غمگين رنجبر

هر دم چو باد صبح به دل چنگ‌ها بزد»

حبيب ساهير هر زامان خالقين آنلاديغي قدر ساده يازماغي تووصييه ائتميشدير . اؤزو ده هميشه بو يولو توتور. ساهير شئعر يازماغا عروض وزني ايله باشلاسا دا ، سونرالار هجا وزنينه اوستونلوك وئردي. او سربست شئعرده چوخ طلب‌كارليقلا ياناشير. اونون كؤكلريني بحر-ى طويل علاقه لنديريردي.

لاكين او سربست شئعرده هجا وزنين قايدالارينا موراجيعت ائتمه‌يين طرفداري ايدي.

شاعيرين ليريك شئعرلري سانكي موسيقي‌لي بير نغمه‌ني خاطيرلادير :

يوخلاركن كؤهنه شهر
پارلاركن گؤيده اؤلكه
اوخوركن سوسه رىلر
آن مني ، گؤزل پري .

شاعيرده اينسانا اولان محببت ، بشري سئوگي چوخ گوجلودور. او آزاد روحلو بير شاعير ايدي.

هئچ ياراشار اينسان آدلي كيمسه‌يه
سونا چاتسين هم « قاراچيق» هم په‌يه
ائللر دؤنون يوردا ، يوردلار گولله نسين !
عاشيقلارين صدف سازي ديلله نسين !
ايشيق گلسين ، پاريلداسين آيناميز
قيزيل گونش دوغسون گولسون دونياميز !

اونون ليريك شئعرلر ، كؤوشن ، سحر ايشيقلانير و آرزي قنبر آدلي توركجه شئعر مجموعه‌لري و شقايق ،افسانه شب ، سايه ، اساطير و اشعار برگزيده آدلي فارسجا مجموعه‌لري واردير. اونون بير نئچه اثري هله‌ ده چاپ اولماميش اثرلري عاييله‌سي يانيندا ساخلانيلير. اوميد كي اونون چاپ اولماميش اثرلري تئزليكله چاپ اولسون و اونون روحوندان آلوولانان حرارتلي حيس‌لري دينله‌نيلسين.

ميللتين درديني و آجي‌سيني چكن شاعير، قلمي ايله خالقينا خيدمت ائدير. اونلاري ايشيقلي گله‌جه يه روحلانديران شئعرلر يازير :

گئجه ميز قارانليقسا
گونوموز سحردير
فلك‌دن اوميد اوزوب
آرزوموز بو يئرده دير

شاعيرين جيسمي ، روحي ايشكنجه‌لر قارشيسيندا موقاويمت ائده بيلمه‌دييي سببي ايله، 85 ياشيندا اولان مير حبيب ساهير، 1364 ـ جو ايلين آذر آييندا اينتيحار ائتمك مجبوريتينده قالسا دا ،اؤز ائحساسيني « سحر ايشقلانير» شئعرينده تصويره چكميشدير :

سحر ايشيقلانير٬ آچ پرده ‌ني گؤزل بير آن
قارانليغا آليشان گؤزلرين ايشيقلانسين
بير آز اوزاقلارا گؤز تيك كي داغلار آرديندان
آزادليغين شفقينده قيزيل گونش يانسين

قايناقلار :

1ـ ديدي از نو آوري‌هاي حبيب ساهر : دكتر ح.م صديق
2ـ آذربايجان : شوكت تقي زاده ، اكرم رحيملي و صمد بايرامزاده
3ـ حبيب ساهيرين توركجه شعر مجموعه‌لري

كيمين شئعرلره ماليك اولان ؛ دونن بيزيمله اوز به اوز بو گون يئري بوش گؤرونن(2) حبيب ساهيرد‌ن سؤز آچماق آنجاق اوره‌كلرده اؤزو دئميشكن سيزي ايله ياناشيدير. اينسانليق قايغىسي چكن و اؤزه ‌لليك‌له اؤز ائلينين دردينه قالان ‌شاعير ، خزاندا سولسا دا آذربايجان ادبيات ساحه‌سينده بوراخديغي ايز داها بو مئشه ني چيچك‌له نمه‌يه حاضيرلاشديردي. يازيق اولسون بؤيوك اينسانلاري روزگار راحات بوراخمير و هئچ ديلك‌لريني يئرينه گتيرمير ، اؤز ائلينين اؤزگورلويونو گؤرمه‌د‌ن ، اوره‌ك سؤزلري ياييلمادان و باريشيق بايراغينى دونيا اوزرينده گؤرمه‌ين «حبيب ساهير»، وطن حسرتيله 1364 ـ ده پاييز فصلىنين سون آينين 23 ـ ده ،گئجه ياريسي دونياسينى دييشيب و تهرانين بهشت زهرا قبريستانليغيندا توپراغا وئريلدي.

طراوتد‌ن سالدي بيزي
بيلمم غربت
بيلمم فلك

و بير باشقا شئعرينده ده بئله يازير :

من آرزو ائد‌رديم جهان جننته دؤنسون
افسوس بوتون آرزولاريم قالدي گؤزومده
هر درده دؤزه ر‌ديم ده شيكايت ائله مزديم
اي واه ! شيكايت دويولور ايندي سؤزومد‌ن

الف ) توپلومسال ( ايجتيماعي) ياشاييشي
1282 ـ جي گونش ايلينده تبريزين « سرخاب» محلله‌سينده گؤز آچدي ، عاييله‌سي نئچه ايل اوندان اؤنجه ميانانين « ترك» كنديند‌ن تبريزه كؤچموشدور. 4 ياشيندا « سردابا» مكتب خاناسيندا باجيسىيلا «موللا باجي»نين يانيندا اليفبا اؤير‌نمه يي باشلايير، 5 ياشيندا آتاسينى الد‌ن وئرير ، 6 ياشيندا اوگئي قارداشىيلا رسمي تحصيلاتينا « سيّد خمره» مدرسه‌سينده « حئيدر تكيه‌سي» و اونلارين آرديندا يئني اوصول ايله ايداره اولونان « مدرسه معتمده» ده داوام وئرير. 8 ياشيندا قورآن كريمي از برله‌مه يه باشلايير و 10 ياشيندا « احسن الم اسلات» و « ابواب الخبان» كيتابلارينى اوخويوب، قورتارير و 1304 ـ ده « رشديه» ني بيتير‌ند‌ن سونرا ، اميرخيزي ايداره ائله‌ين « مدرسه محموديه» د‌ن ديپلومونو آلير .« رشديه» ده اولان زامان « فوائد الادب» و « مدارج القرائه» كيتابلارينى اوخويوب قورتارميشدير.

ديپلومونو آلاندان سونرا فرانسه ديليني اؤيره‌نمك اوچون « كاتوليك‌لر» مدرسه‌سينه داخيل اولور و اوچ ايلد‌ن سونرا ياريمچيق بوراخيب ، كوردوستاندا معلليم اولور ؛ بير آز موددتد‌ن سونرا تبريزه قاييدير و بو زامانا د‌ك روس ، فرانسه ، عربي و فارسي ديللرين اؤير‌نميشدي. 1307 ـ ده باكي ـ تيفليس ـ باتوم يولو ايله عالي تحصيلات آلماق اوچون ايستانبولا گئدير ، ايكي ايل ايستانبولدا « دبستان ايرانيان» دا فارس ديل و ادبياتى اؤير‌تمني اولور ، 1309 ـ دا « ايستانبول دانيشگاهينين جوغرافيا فاكتولته‌سينه داخيل اولور و 1312 ـ ده عالي تحصيلاتيني قورتاريب و ليسانس آلير و هامان ايل « جغرافياي طبيعي آذربايجان ايران» آدلي تئزي « توركييات» انستيتوسونون طرفيندن ياييلير.

نهايت هامان ايل باتوم ـ تيفليس ـ باكي ـ بندر انزلي يولو ايله ايرانا قاييدير و معارف ايداره‌سينده معلليم عونوانيله ايشه باشلايير و بير آز موددتد‌ن سونرا زنگانا گؤند‌ريلير. 1315 ـ ده « جغرافياي خمسه» آدلي كيتابي چاپ اولونور و درس كيلاسلاريندا توركو دانيشماغي سبب اولور اونو مازندرانا يوللاسينلار و اوردا مالاريا خسته‌لييينه دوچار اولماق سبب اولور تئرانا قاييتسين و ساغليغينى اله گتيريب ـ گتيرمه‌ميش قزوينه يوللانيلير. وطن حسرتيله غوربتده ياشايان شاعير، قزوينده قالا بيلمير و نهايت تبريزه گلير، و «نظام » ، « فردوسي» و باشقا اوخوللاردا اؤير‌تمن اولور. 1325 ـ ه د‌ك ، اردبيله سورگون ائديلينجه، تبريزده قالير و بو زامان اونون دئمك اولار ادبي ياراديجيليغينين پارلاق و ايشيقلي دؤره‌سيدير. اردبيلده « صفويه» ده درس دئيير. اوچ ايلدن سونرا اونو قزوينه يوللاييرلار و قزوينده ادبيات و جوغرافيا اؤير‌تمني اولور. 13 ايل قزوينده قالاندان سونرا ، تئرانا كؤچور و دونيادان گئدينجه اوردا قالير.

ب ) ادبي ياراديجيليغي
« محمديه» ده اولان زامان ، ميرزا تقي خان رفعت ، فرانسه ديل و ادبيات معلليمي اولموشدور و بو واسيطه‌ ايله توركييه ده ياييلان « ثروت فنون» ، « ادبيات جديد» و « رسيملي آي» كيمين ادبي درگي‌لر ايله تانيش اولدو. بو درگي‌لرده توفيق فيكرت و جلال ساهيرين شئعرلري يازيليردي. حبيب ساهئري ، بورادا جلال ساهئرين يازديغي شئعرلري ائتكيله‌دي و بونا گؤره سوْي‌ آدينى « ساهير» سئچدي. اؤزو دئميشكن 7 ياشيندا ايلك شئعرينى آنا ديلينده يازميشدير و متوسسيطه‌نين اوچونجو كيلاسيندا بير شئعري فرانسه ديليندن فارسىيا چئويردي و سونرا خيابانينين اؤلومو باره سينده ايلك فارس شئعريني يازيب و « مخبر السلطنه » ني قارقيشلادي.

1320 ـ ده تبريزده اولان زامان جعفر خندان ، عثمان ساري وللي و سونرالار بالاش آذراوغلو ايله تانيش اولور. اونلارين آلقيشلاري سبب اولور تا « آذربايجان» ، « آزاد ميلت» ، «يئني شرق» ، « شفق» و «وطن يولوندا» كيمي آدليم ادبي درگي‌لرده شئعرلري چاپا وئريلسين. تبريزده اولان زامان « افسانه شب» ، « سايه‌ها» و .... آدلي فارس شئعرلريني چاپا وئردي و 1327 ـ ده اردبيلده « اشعار» آدلي كيتابيني‌ دا محدود ساييدا يايدي. كؤوشن ، ليريك شئعرلر ، خوشه‌ها ، اساطير ، سحر ايشيقلانير ، نمونه‌هاي ادبيات منظوم ترك، اشعار برگزيده ، آرزي و قمبر ، كتاب بي كس و.. كيمين ياراشيقلي كيتابلار يازيب ياراتدي. يونانين اوسطوره‌لريند‌ن تووراتدان ، اينجيلد‌ن ، قورآن كريمد‌ن ، كليله و دمنه‌د‌ن ، گولوستاندان و مرزبان نامه‌د‌ن و ... همچنين عوثمانلي ، فرانسه ، عرب و فارس ديللرينده اؤز ديليميزه چوخلو وارليق قازانديردي و بير هؤندور هونر داغي ياراتدي.

اينقلابدان سونرا چوخ شئعرلري ، موصاحيبه‌لري ، ناغيل‌لاري و... اولدوز ، يولداش، اؤلكر ، چنلي بئل ، دده قورقورد ، گونش ، اينقيلاب يولوندا ، يئني يول ، كوراوغلو كيمين درگي لرده ، چاپ اولدو. تاسسوف‌لر اولسون كي بو گونه قد‌ر حبيب ساهيرين ادبي وارليغينى و ميراثيني بير يئرده توپلاماييب‌لار.

ج) « يئني شئعر» ايله نئجه تانيش اولدو
ـ تبريزده اولان زامان «آزاديستان» نشرييه‌سينده شمس كسمايي و رفعتين يئني شئعرلري چاپ اولونوردو.
ـ توركييه‌يه گئد‌ن‌د‌ن سونرا ايستانبولدا آمريكالي‌لارين كولوبوندا ايكي فرانسه‌لي مسيونئرله تانيش اولدو كي اونلارين ايكي‌سي ده فرانسه نين يئني ادبياتينى ياخشي باشا دوشوردولر.
ـ تبريزده «محمديه» ده تقي رفعت اونون معلليمي اولموشدور. و جلال ساهير يئني شئعرلرىيله حبيب د‌ه اؤزونه ماراق قازانديرميشدير. و بئله‌ليكه ساهيرين يئني شيعر بينؤوره‌سي قويولدو.

نوآوري‌هاي‌ حبيب‌ساهر، به‌ رغم‌ آنكه‌ در فضاي‌ ادبيات‌ معاصر، انعكاس‌ چنداني‌ نيافته‌، از نقطه‌ نظر تاريخ‌ تطور شعر فارسي‌ حائز اهميت‌ است‌.چرا كه‌ از يك‌ طرف‌، بدعت‌هاي‌ او در شكستن‌ قالب‌هاي‌ كلاسيك‌، مستقل‌ از تجربة‌ نيما يوشيج‌ بود و از طرف‌ ديگر، اقتباس‌ و ترجمه‌هائي‌ كه‌حبيب‌ ساهر از آثار ادبي‌ شاعران‌ تركيه‌ به‌ عمل‌ آورده‌ است‌، از حيث‌ حجم‌ و كيفيت‌، خود خدمتي‌ در راستاي‌ غنا بخشيدن‌ به‌ ادبيات‌ فارسي‌محسوب‌ مي‌شده‌ است‌. اگرچه‌ كوشش‌هاي‌ حبيب‌ ساهر و نيما يوشيج‌ در نهايت‌ به‌ يك‌ راه‌ ختم‌ شده‌ است‌ ولي‌ به‌ نظر مي‌رسد كه‌ در مورد حبيب‌ساهر، نوعي‌ اجحاف‌ صورت‌ گرفته‌ و تجربيات‌ و تلاش‌هاي‌ وي‌ به‌ نوعي‌ ناديده‌ گرفته‌ شده‌ است‌. شايد اگر حبيب‌ ساهر، همچون‌ نيما يوشيج‌،كارهاي‌ خود را در زمان‌ مناسب‌ انتشار مي‌داد، در تاريخ‌ تكامل‌ شعر نو جايگاهي‌ ديگر گونه‌ مي‌يافت‌ و پژواك‌ فريادش‌ در هياهوي‌ تبليغات‌ ديگرمدعيان‌ به‌ فراموشي‌ سپرده‌ نمي‌شد.

در بررسي‌ آثار حبيب‌ ساهر، با ديدن‌ كارهائي‌ كه‌ در قالب‌ كلاسيك‌ سروده‌ شده‌ است‌، متوجه‌ مي‌شويم‌ كه‌ وي‌ با ادبيات‌ كلاسيك‌ و ظرائف‌ آن‌،آشنائي‌ كاملي‌ داشته‌ است‌:

اي‌ دهر، در بهار، گل‌ از ما دريغ‌ دار
تا در خزانمان‌ نكني‌ همنشين‌ خار
من‌ غنچه‌اي‌ نچيده‌ام‌ از باغ‌ زندگي‌
بي‌بهره‌ را چه‌ فصل‌ خزان‌ و چه‌ نوبهار
ما بادبان‌ به‌ باد حوادث‌ سپرده‌ايم‌
يا قعر موجهاي‌ گران‌ يا كنار يار

اگرچه‌ تازگي‌هائي‌ در محتواي‌ اين‌ اشعار ديده‌ مي‌شود كه‌ آنها را متمايز مي‌كند. حبيب‌ ساهر در اين‌ اشعار درصدد تغيير دادن‌ فضا و بهادادن‌ به‌ايماژيسم‌ است‌:

پاسي‌ زشب‌ گذشت‌ و بلرزيد سايه‌ها
آمد ستاره‌اي‌ زدل‌ تيرگي‌ فرود

(غزل‌ نقش‌ سايه‌دار)

در اين‌ قبيل‌ اشعار، شاعر از طرح‌ مفاهيم‌ قراردادي‌ و كليشه‌اي‌ چون‌ عرفان‌ و تصوف‌ و پند و حكمت‌ احتراز مي‌كند و سعي‌ مي‌كند جنبه‌اي‌ زميني‌ وملموس‌ به‌ احساسات‌ و عواطف‌ خود بدهد. معشوق‌ او، همان‌ شاهد ازلي‌ نيست‌ كه‌ دور از دسترس‌ طائر خيال‌ باشد، زندگي‌، با همة‌ درشتناكي‌ وخشونت‌هايش‌ در اين‌ آثار رخ‌ مي‌نمايد و مجال‌ گرايش‌ به‌ انتزاع‌ و تجريد را از شاعر، سلب‌ مي‌كند:

هر چند از بهار، هوا مشك‌ بيز بود
وي‌، نكهت‌ زنانه‌ بر آن‌ عطر مي‌فزود

(غزل‌ نقش‌ سايه‌دار)

حبيب‌ ساهر، بيش‌ از همه‌ در قالب‌ چهار پاره‌ طبع‌ آزمائي‌ كرده‌ است‌. اين‌ قالب‌ از طريق‌ آشنائي‌ با ادبيات‌ اروپا، به‌ شعر فارسي‌ راه‌ يافته‌ است‌.برخلاف‌ شعرهاي‌ كلاسيك‌ كه‌ واحد آنها بيت‌ مي‌باشد، واحد چهار پاره‌، بند است‌. هر بند از چهار مصراع‌ تشكيل‌ يافته‌ است‌ كه‌ فقط‌ در دو مصراع‌دوم‌ و چهارم‌ بايد قافيه‌ رعايت‌ شود و شاعر در انتخاب‌ تعداد بندها محدوديت‌ ندارد لذا در اين‌ قالب‌، دست‌ تخليل‌ شاعر در بيان‌ و طرح‌ آنچه‌ درذهن‌ اوست‌، باز است‌. چهار پارة‌ حلقة‌ اتصال‌ ادبيات‌ كلاسيك‌ با شعر نو بوده‌ و به‌ عنوان‌ شاخص‌ترين‌ قالب‌ در دورة‌ گذار ادبيات‌ مشروطه‌ به‌ شعر نومطرح‌ مي‌بوده‌ است‌. شعرهاي‌ حبيب‌ ساهر، در قالب‌ چهارپاره‌، شباهت‌ زيادي‌ به‌ كارهاي‌ فريدون‌ توللي‌ دارد:

اي‌ شب‌ تيره‌ و اي‌ غول‌ سياهي‌ بگذار
قدحي‌ نيز از اين‌ بادة‌ هستي‌ گيرم‌
باز كن‌ سلسله‌ و بند زپايم‌ كه‌ مگر
مست‌ِ غم‌ گردم‌ و در حالت‌ مستي‌ گيرم‌

ناقوس‌ مرگ‌ مي‌زند اينك‌ به‌ نيم‌ شب‌
مي‌لرزد از طنين‌ وي‌ آرامي‌ زمان‌
مانند موميائي‌، يك‌ لاشة‌ كبود
بر نور زندگي‌ غمين‌، بسته‌ ديدگان‌

برخلاف‌ توللي‌، حبيب‌ ساهر، خود را چندان‌ ملزم‌ به‌ رعايت‌ قواعد چهار پاره‌ نمي‌بيند. بسيار اتفاق‌ مي‌افتد كه‌ قافيه‌ در مصراع‌هاي‌ دوم‌ و چهارم‌رعايت‌ نمي‌شود و يا تعداد مصراع‌ها، از 4 مصراع‌ تجاوز مي‌كند و يا شعر به‌ صورت‌ تركيبي‌ از چهار پاره‌ و مثنوي‌ يا قطعه‌ و مثنوي‌ درمي‌آيد كه‌ به‌ نظرمي‌رسد، در اين‌ مراحل‌، شاعر برخوردي‌ تفنني‌ و تجربي‌ با فرم‌ داشته‌ است‌؛ مثلاً در شعر «نامراد»:

سبكتر از نسيم‌ صبحگاهي‌
گذشتيم‌ از فراز كوهساران‌
به‌ بحر تيره‌ و طوفاني‌ عمر
اسير موجها مانند اشباح‌
همه‌ شب‌ تا سحر كشتي‌ برانديم‌
اثر از ساحل‌ دريا نديديم‌

كه‌ در 6 مصراع‌ فوق‌، قافيه‌ وجود ندارد. ولي‌ در بند دوم‌، قافيه‌ در مصراع‌ دوم‌ و چهارم‌ رعايت‌ شده‌ و دوباره‌ مصراع‌ پنجم‌ و ششم‌ بدون‌ قافيه‌مي‌آيد:

به‌ ظلمت‌ در، اگرچه‌ ره‌ بريديم‌
كنار چشمه‌ ساران‌ جان‌ سپرديم‌

با نظر به‌ ساير مسامحه‌هاي‌ حبيب‌ ساهر (چون‌ التقاء حرف‌ ع‌ با الف‌ يا ه با الف‌) به‌ نظر مي‌رسد كه‌ شاعر در قطعات‌ آزاد، خود را چندان‌ ملزم‌ به‌رعايت‌ قواعد نمي‌ديده‌ است‌:

آبگير همچو جام‌ زرّين‌ است‌
كه‌ در آن‌ آتش‌ مذاب‌ بود

(شعر باغچه‌)

از نظر محتوائي‌، اين‌ اشعار، آثار شاعران‌ رومانتيك‌ فرانسه‌ را تداعي‌ مي‌كنند:

شبه‌ نهان‌ دارد، اسرار فسونكارش‌ را
در پس‌ پردة‌ اشجار، سرآورده‌ به‌ هم‌

گوئي‌ حبيب‌ ساهر همان‌ شاعر آشفتة‌ رومانتيك‌ با گيسواني‌ پريشان‌ و شولائي‌ بلند است‌ كه‌ در سياهي‌ شب‌، در پرتو نور پريده‌ رنگ‌ شمعي‌ دفترگشوده‌ و شكست‌ها و ناكامي‌هايش‌ را تقريب‌ مي‌كند:

تا به‌ كي‌ اي‌ دل‌ ديوانه‌، به‌ تاريكي‌ شب‌
پي‌ جادوي‌ هنر، راه‌ خيالي‌ پوئي‌
تا به‌ كي‌ درشكن‌ پردة‌ فرسودة‌ غم‌
شب‌ همه‌، تا به‌ سحر، نقش‌ تمناجوئي‌

در اشعاري‌ كه‌ حبيب‌ ساهر در قالب‌ آزاد سروده‌ است‌، تلقي‌ آواز شكستن‌ وزن‌، متفاوت‌ از پيشنهاد نيما بوده‌ است‌. حبيب‌ ساهر، در اشعاري‌ كه‌ دربحور مختلف‌الاركان‌ چون‌ بحر مضارع‌ و بحر محبت‌ سروده‌ است‌، وزن‌ را همچون‌ توللي‌ و نادر پور، در نقطة‌ انتهاي‌ ركن‌ شكسته‌ است‌:

آب‌ روان‌، ز دفتر اندوهناك‌ خويش‌
مفعول‌ُ فاعلات‌ُ مفاعيل‌ُ فاعلات‌
خواند حكايتي‌
مفعول‌ُ فاعلات‌

اما در اين‌ اشعار، برخلاف‌ توللي‌ و نادرپور، شاعر خود را مقيد به‌ رعايت‌ وزن‌ نديده‌ است‌. در عصر ما،

چراغ‌ نفتي‌ و برقي‌ رنگ‌ رنگ‌

در بحور متفق‌الاركان‌، تلقي‌ شاعر از شكستن‌ وزن‌، همان‌ پيشنهادي‌ بوده‌ كه‌ نيما مطرح‌ كرده‌ است‌، يعني‌ همان‌ كه‌ شاعر به‌ ضرورت‌، تعداد ركن‌ها راكم‌ و زياد كند:

نه‌ يكي‌ باغ‌ و نه‌ يك‌ بيشة‌ پرسايه‌ به‌ده‌
از بهاران‌ به‌ شگفت‌ است‌ يكي‌ روضة‌ تك‌
در يكي‌ شوردهي‌
در حرفخانة‌ بك‌

با اين‌ حال‌ شاعر، پيشنهاد نيما را كاملاً رعايت‌ نمي‌كند و به‌ ويژه‌ در اشعاري‌ كه‌ در بحر رمل‌ سالم‌ سروده‌ است‌، آخر مصراع‌ را به‌ هجاي‌ بلند ختم‌نمي‌كند تا امكان‌ پيوستن‌ مصراع‌ به‌ مصراع‌ بعدي‌ و تشكيل‌ بحر طويل‌ سلب‌ شود:

ريشه‌ام‌ در سرزمين‌ خشك‌ و بي‌باران‌
به‌ يك‌ صحراي‌ سوزان‌ بوده‌
اجدادم‌ همه‌ چادرنشين‌ بودند...

در ضمن‌، شعر «بيدهاي‌ افشان‌» در دو وزن‌ سروده‌ شده‌ است‌. در نيمة‌ اول‌، شعر در بحر رمل‌ محبون‌ سروده‌ شده‌ است‌.

ناگهان‌
تك‌ سواري‌ فتداز اسب‌، سرخاك‌ سياه‌
وي‌ نه‌ فرياد برآورده‌، نه‌ ياري‌ طلبد
ليك‌ با حسرت‌ بر نعل‌ درخشندة‌ اسبان‌ نگرد
كه‌ زوي‌ دور شوند
نيمة‌ دوم‌ در بحر رمل‌ سالم‌ سروده‌ شده‌ است‌.
اي‌ سواران‌، سرخ‌ جامه‌
اي‌ سواران‌، برنشسته‌، هر يكي‌ بر باد پايان‌...

شايد شاعر براي‌ القاء سرعت‌ و توالي‌ حوادث‌ در نيمه‌ اول‌ و سپس‌ بازتاب‌ دادن‌ فضاي‌ روائي‌ در نيمة‌ دوم‌ به‌ اين‌ تغيير وزن‌، تن‌ داده‌ است‌.

در مجموع‌ بايد گفت‌ كه‌ آثار حبيب‌ ساهر از حيث‌ نوآوري‌ و ابداع‌ قابل‌ مقايسه‌ با آثار ديگر پيشروان‌ شعر نو مي‌باشد و انعكاس‌ نيافتن‌ در زمان‌مناسب‌، از ارزش‌ اين‌ آثار نمي‌كاهد و لازم‌ است‌ كه‌ از ابعاد گوناگون‌ به‌ آثار اين‌ شاعر آوانگارد پرداخته‌ شود.


مأخذ:

1- كتاب‌ شعر 1، حبيب‌ ساهر، چاپ‌ اول‌ 1355
2- كتاب‌ شعر 2، حبيب‌ ساهر، چاپ‌ اول‌ 1355
3- نمونه‌هائي‌ از ادبيات‌ منظوم‌ ترك‌، تدوين‌ و ترجمه‌: حبيب‌ ساهر 1356
4- بدعت‌ 6 و بدايع‌ نيما، مهدي‌ اخوان‌ ثالث‌
5- ايدي‌ از نوآوري‌هاي‌ حبيب‌ ساهر، دكتر ح‌. صديق‌
6- تاريخ‌ تحليلي‌ شعر نو، محمد شمس‌ لنگرودي‌
7- مكتب‌هاي‌ ادبي‌، رضا سيدحسيني‌

ازهمه ی دوستان عزیزی که به حبیب ساهروبه این وب لاگ محبت دارند بسیار ممنونم. ازمهران عزیزبرای ترمیم کردن عکس ساهرتشکرمی کنم ، البته مثل این که دو تا مهران هست و من نفهمیدم کدام یکی این کاررا کرده !در پاسخ حسام گرامی باید بگویم پسر حبیب ساهر، نقاش و مجسمه ساز است ونقاشی بالای این سایت کار اوست که از مناظر دشت مغان کشیده است. پیام دومان متاسفانه نیمه کاره بودوبه علاوه سواد ترکی من هم به آن کاملن قد نمی داد!

کمترکسی می داند که حبیب ساهردوازده جلد خاطراتش را به ترکی نوشته که چاپ نشده اند، البته قسمت عمده ی آثار او تابه حال اجازه ی چاپ نگرفته اند.طنزی ظریف در خاطرات ساهرموج می زند، می کوشم ترجمه ی این خاطرات را تا آنجا که بتوانم به مروردر این وبلاگ بگذارم و همین طورترجمه و اصل اشعارش را.دوستی نوشته اند که با نظر من در باره ی شهریارموافق نیستند.خوب بود مشخص می کردند با کدام قسمتش.آیا به این که نوشته ام شهریاردرهردو رژیم مورد حمایت مالی و تبلیغاتی بود اعتراض دارند ، یا به اینکه او به جز حیدر بابا شعرترکی برجسته ی دیگری نسروده؟می توانیم در باره اش با آرامش و براساس حقایق صحبت کنیم.از خانم میلانی و بلوچ عزیز هم برای محبت هایشان تشکر می کنم.

--------------------------------------------------------------------------------
حیف!

از خاطرات حبیب ساهر

شش ساله بودم که "ملاباجی"به من حروف خرچنگ قورباغه ی عربی را یاد داد...
به هشت سالگی که رسیدم ، در یک مسجدنیمه تاریک ، در خدمت آخوند مکتب داری "علم"های جوراجوری آموختم:
از جامع عباسی :غسل و طهارت
از احسن المراسلات: قربان خاک پای جواهرآسای...و:عمدة التجار، فخرالحاج...
از گلستان: هرچه رود برسرم
چون تو پسندی رواست...
از تاریخ عجم: نخستین خدیوی که کشورگشود
سرپادشاهان کیومرث بود
غرض،حرف های حکمت آمیزی را که ازدهان ملا درمی آمد حفظ کرده، مثل بلبل تکرارکردم...
اما چقدر حیف!
چطور می گویند؟
من خیلی علم خواندم، اما حیف که ملا نشدم!


* * *

در ده سالگی به مسجد دیگری رفتم، در حضور آخوند مکتب دار"عالم"دیگری،کسب علم و معرفت کردم!این آخوند دومی به اندازه ی همان اولی جلاد، بی حیاوطمع کاربود.مکتب هم مثل مکتب اولی ، زندانی تاریک روشن ، نمناک و غم انگیزبود...
درآن زندان پوسیدیم، ولی"علم"آموختیم...سخن کوتاه، کتک ها خوردیم،اشک ها ریختیم:
"ضرَب زید عمرو" یاد گرفتیم...

* * *

به دوازده سالگی رسیدم.برادرم مرا،در کناررودخانه به مکتب جدیدی برد، نام آن مکتب: "مدارس متحده"بود:"کمپانی"یک سید و دو ملا!
در"مدارس متحده" ، عینن همان هوای مکتب خانه می وزید:
فلک ، وحشتناک بیداد می کرد!
در مکتب تازه ، ادبیات فارسی و عربی و "علوم ضاله"یعنی جغرافیا و علم الاشیاء، و حساب و هندسه تدریس می شد.ما از قلمروی این علوم آن قدرها هم فیض نیافتیم ... آخر، معلم ها هم مثل شاگردها"کم سواد"بودند!


* * *

روزها گذشت.پانزده ساله شدم.در ششکلان(محله ای در تبریز)مدرسه ی مبارکه ی محمدیه – برای تعلیمات متوسطه – باز شد...در آنجا مرا قبول کردند.یک سال بعد به حرم خانه ی زیبای ولیعد قاجار نقل مکان کردیم.(توضیح:منظور کاخ محمدعلی شاه در تبریز است که به مدرسه تبدیل شده بود)حیاط مدرسه حیاطی پرگل و درخت بود.حوض مرمر و چشمه ی زلالی داشت...یک سال نگذشته درختها را بریدند،بوته های گل را ازریشه درآوردند،حوض مرمر را کورکردند!در همه جای حیاط شن ریختند...
مارا به صف ایستاندند،"یک،دو!"گفته ،مشق سربازی دادند...
"در مدرسه ی مبارکه"هم ،از زبانن مادری چیزی به ما نیاموختند...
اول درس زبان روسی می گرفتیم،ازتهران دستورآمد:زبان فرانسه یادبدهید.
روزها ازپس روزها سپری شد...از مکتب "مأذون" شدیم:
قاتی جوانان بی کار، بی پول،و آواره شدیم!
23مهر1344

+ رؤيا ساهر وبلاگينين آچيلماسی ايله دوغومونون يوز ايللييينی آز قالا اونوتدوغوموز رحمتليک حبيب ساهير اوزون ايللردن سونرا گوندمه گلميش، حبيب ساهير شئعری و ياراديجيليغی ايله ايلگيله نن وئبلاگلار اونون حاققيندا يازماغا باشلاميشلار. من ده اليمده اولان حبيب ساهير شئعرلريندن بو آشاغيدا وئرديييم پارچانی چوخ بگنيره م:
¤ سيامک سلام‌زاده

حبيب ساهر

Arzıآرزی

ايسترم غملی و طوفانلی گئجه يولچولارا İstərəm qəmli və tufanlı gecə yolçulara
بير فانوس تک يا دا قوطب اولدوزو تک Bir fanus tək ya da qutb ulduzu tək
رهبر اولام. Rəhbər olam

ايسترم يای گونو چؤللرده آخار İstərəm yay günü çöllərdə axar
بير سو اولوب، Bir su olub
دوم-دورو گؤز ياشی تک يولدا Dum-duru gözyaşı tək yolda
چوخور ايچره دولام. Çuxur içrə dolam

ايسته‌مم نقش-و نيگاريم قالا، İstəməm nəqş-u nigarım qala
شئعريم اوخونا Şe'rim oxuna
ايسترم بير سيزی، حسرت تک İstərəm bir sızı tək, həsrət tək
اورکلرده قالام. Ürəklərdə qalam

اونودورسا منی ائل، چکمه سه تاريخ آديمی Unudursa məni el, çəkməsə tarix adımı
ايسترم آی تکی يورد اوسته İstərəm ay təki yurd üstə
گئجه شؤوق سالام. Gecə şövq salam

تئهران ۱۳/۱/۱۳۵۰

حياتين کيتابی Həyatın kitabı

متنی آيدينسا حياتين کيتابی mətni aydınsa həyatın kitabı
ائحتيياج يوخسا دا تفسيره اگر Ehtiyac yoxsa da təfsirə əgər
يازاجاقلار من اؤلندن سونرا Yazacaqlar mən öləndən sonra
اونا موبهم و اوزون حاشييه‌لر. Ona mübhəm və uzun haşiyələr

او حواديثله دولو بير اثری O həvadislə dolu bir əsəri
اوخوماز اولدو منيم اقرانيم Oxumaz oldu mənim əqranım
طاق-ى نيسياندا قاليب، توزلاندی Taq-i nisyanda qalıb, tozlandı
جيلدی ييپرانمیش اولان "ديوان"يم. Cildi yıpranmış olan Divan'ım

چوخ کيتاب وار اونو ناققيشلا بزه‌ر Çox kitab var onu naqqışla bəzər
اينجه اللرله سمنبو جانان، İncə əllərlə səmənbu canan
آمما گؤز ياشلاريلا ايسلانميش Amma göz yaşlarıla ıslanmış
بو کيتابين بوتون اووراقی٬ اينان! Bu kitabın bütün övraqı, inan

بير باهار آخشامی "ديباچه" يازيب Bir bahar axşamı dibaçə yazıb
اونا موستوفی-ى ديوان-ى قضا Ona musovfi-yi divan-i qəza
من اؤلورکن اونا بير "سون" قوياجاق Mən ölürkən ona bir son qoyacaq
بير خزان يا کی غم‌آلوده شيتا... Bir xəzan ya ki qəmaludə şita

تئهران ۲۵/۷/۱۳۳۷

اسير ائللرين شاعيری Əsir ellərin şairi

بی‌نهايت بو گؤيون آلتيندا Binəhayət bu göyün altında
بيزه بير قوببه‌-يی فيروزه ده يوخ! Bizə bir qübbə-yi firuzə də yox
يانار افلاکده مينلرجه چيراق، Yanar əflakdə minlərcə çıraq
بيزه بير شمع، بير آويزه ده يوخ! Bizə bir şəm', bir avizə də yox

بو قده ر اولدوز آراسيندا بيزه Bu qədər ulduz arasında bizə
يئددی گؤيلرده بير اولدوز يوخوموش! Yeddi göylərdə bir ulduz yoxumuş
بؤلدولر قوشلاری عالمده مگر، Böldülər quşları aləmdə məgər
بيزه ده چاتدی او آغلار بايقوش؟! Bizə də çatdı o ağlar bayquş

قووالارکن منی هر گون مئحنت Qovalarkən məni hər gün mehnət
قاپيمی دؤيمه‌ده‌دير هر گئجه غم. Qapımı döymədədir hər gecə qəm
هامی آزاده ائلين شاعيری وار Hamı azadə elin şairi var
من اسير ائللرين آه! شاعيرىيم. Mən əsir ellərin ah! şairiyəm

يازان : محمد رضا كريمي ـ زنجان

بو يازى نويد آذربايجان- اورمو- قزئتيندن آلينيبدير.

ايشاره : بو ايل ، موقاويمت شيعريميزين سارسيلماز تمثيلچي‌سي « حبيب ساهير» ين دوغومونون يوزونجو ايل دؤنومودور. همين موناسيبت ايله قلم صاحيبلريميز و شاعيرلريميز طرفيندن مجموعه‌لر ، مقاله‌لر و شئعرلر يارانماقدادير. بورادا آقا-يي « محممدريضا كريمي» نين زنجان شهريندن بيزه گؤندردييي « حبيب ساهيرين اثرلرينده قادين سيماسينا بير باخيش» . موضوعونداكي مقاله‌سيني تقديم ائديريك.

« حبيب ساهيرين اثرلرينده قادين سيماسينا بير باخيش»

حبيب ساهيرين رومانتيكاسي آيري بير دونيادير ، لاپ شاعيرانه بير دونيادير. سئوگي ، طبيعت ، دويغو و اينسان روحييه‌سي الوان چالارلارىيلا بورادا بويلانير. بورادا عئشق و سئوگي ايله نفرت قارشي ـ قارشييا دايانير ، گاهدان همان سئوگي يانيندا بير موقددس نيفرت ‌ده جانلانير. سئومك باجارمايان اوره‌ك نيفرت ده ائده بيلمز و نيفرت ائده‌ بيلمه‌ين اوره‌ك سئوگي‌نين نه اولدوغونو بيلمز. حبيب ساهير رومانتيكاسيندا موباريزه و دؤيوش ده وار. او گؤز‌لليك‌لري آلقيشلايير ، بو گؤز‌لليك اينسانلاردا ، طبيعتده و روحلاردا واردير، طبيعت رنگارنگ بويالاري هاوانين چئشيدلي دورومو ، قيز ـ گلين‌لرين اينجه دويغولاري ، پاك آرزيلاري، اونلارين دردلري هابئله جاميعه‌ميزين بو پاك معصوم اينسانلارا اوغراديغي موصيبت‌لري ائله شاعيرانه قلمه آلير كي اوخوجونون روحونو او شاعيرانه رومانتيك دونيايا آپارير ، موصيبت‌لري اريديب ، دردلري بيلينديرير و قيز ـ گلين‌لرين بوتون آرزي ـ ايستك، درد و غم‌لريني تانيتديرير و جاميعه‌ميزين ياريسينين اوره‌ك سؤزلرينيي آچيقلايير. ساهيرين شئعرلرينده درد ديله گلير ، دردلي شئعرلر ده چوخدور، هاميسي دا ائل سؤزودور ، آخي او ، اسير ائللرين شاعيرىدير. شاعير نظرينده ائليميز تكجه ديل يؤنه‌ميندن بير دئييل بلكه حياتين يوكو ده آغيردير ، آغير :

قارانليق كؤچوبدور، قار ـ ياغيش ياغير
ائللرين دردي آه ، آغيردير ... آغير

شاعير بو آغيرليغي گؤره‌رك خالقيني دوشونمه‌يه چاغيرير و بئله سؤيلور :

حياتين يوكو آه آغيردير ، آغير
قارانليقدا ياتان ائللري چاغير !

شاعيريميز هميشه ائليني اوياتمادا ، چاغيرمادادير، او شاه دؤورونون قارا دوررومونو، و بوغونتولو سيخينتي‌لي دورومو آچيقلايير و يوخاري صينيف‌لرين نئجه كئف چكديك‌لريني گؤسترير:

آنالار قارا گئييب
بزه‌نيب شاه آروادي
ائل ـ اوبا ياس ايچينده
توي ـ دويون ‌سارايدادي

ساهير 6و1345 ايللرين بوغونتوسونو تصويره چكير. گونده نئچه نئچه ائعدام حؤكم‌لرينين ايمضالانديغيني آيدينلادير ، اولدوزلارين باتماسيني و مدداح شاعيرلرين يالتاقليق‌لارينا ايشاره ائده‌رك درده گلير. قيز ـ گلين‌لرين موضوعسو، ساهيرين بوتون شيعرلرينده اساس موضوعلاردان‌ بيرىدير. عايشه‌نين سئوگي‌سي شئعرينده قالي كرخانالاريندا رنگ‌لري سولان توخوجو قيزلاري تصويره آلير كي ارباب اونلارين قانلاريني سوموروب رنگ‌لرينى سولدورور. عايشه بير فرش توخويان قيزدير يوخسول اولدوغو اوچون ياراماز ياشايير :

يوخسول اولان بير قيز هئچ
بو دونيادا ياراماز

و يا :

زنگين اولان بير اوغلان
آلماز يوخسول بير قيزي

ساهير قيزلارين درديني بيلير. بو قيزلارين ارباب سسيندن قورخمالاريني يازير و اونون نيفرتيني قيزلارين اوره‌يينده موقددس سانير. ساهير قره‌چيلر شئعرينده ، كؤچري ائللرين ياناجاقلي دردلريني چوخ درين دويغويلا تصويره آلير و اونلاين قارالديقلاريني بئله يازير :

تانري سيزي قاراشين مي‌ ياراتدي
يوخسا قارا گونلر سيزي قاراتدي ؟

حبيب ساهير جسارتلي و قورخماز شاعير كيمي ، شاعيرانه تصويرلرله شاه رئژيمي‌نين ظولمونو آچيقلايير. « اووولدايير يئل‌لر» دئديكده ايستيبدادين حؤكم سوردويو دورومو تعريفه چكير . او ، ائليميزين قيزلارينى گؤرور ، بدبخت‌چي‌ليك‌لرينى گؤرور، «كند گؤزه ‌لي» عونوانلي شئعرينده يازير :

بير چوخ گؤزه ‌ل گؤردوم آمما بو گلين
بير آفتدير گؤزه ‌للرين گؤزه ‌لي
آللي ـ پوللو بو گليني گؤر‌ركن
غملي ـ غملي دوشونمه‌يه باشلارام
تازا آچيميش بير گول ايسه سولاجاق
اون بئش ايلده قاري آرواد اولاجاق

بودور قيزلاريميزين آلين يازيسي ! شاعيرين شيعرلري چوخ گلين‌لر و قيزلارا باغلانير. اونلارين آرزيلارلا دولو اوره‌ك‌لري‌نين سيزينتيسيني ياخشي آنير و بير حكيم كيمي اونلارا توخونور. «آلا گؤز» شئعرينده «حكيم اولماديم درديني بيليم» دييه‌رك دوغرودان بير حكيم‌ كيمي دردلريني آنير و اوره‌كدن اونلارا يانير. ساهيرين بير اوزون منظومه‌سي وار « گولشن» عونوانلي ، بو شئعرده جاميعه‌ميزين بؤيوك دردي اولان آراليق آروادلاري‌نين مساله‌سيني آراشديرماق ايسته‌ميشدير . داستان بئله باشلانير :

اوگئي آنا ساتميش ايدي كنيز تك
قيزجيغازي بير زنجانلي آقايا
بو دردناك سيرري منه بير گئجه
آچدي بيزه ياخين اولان همسايا

بوردا جوان گلين باشينا گلن اويونلاري آچيقلايير و اونلارين قوربان اولدوقلاريني عئينن ميصرده نيل چايينا قوربانليق اولان قيزلارا بنزه‌دير و يازير :

ائشيدميشديم هر ايل قديم ميصرده
«نيل » ه قوربان ائدر‌ميشلر بير قيزي
بو سون عصرين قوربانليغين گؤروركن
دويماقدايام اوره ييمده بير سيزي

قوربانليق كسيلن قيزلار شاعيرين اوره‌ك سيزيسينا چئويريلير. بورادا حبيب ساهير موختليف صينيف‌لرين غلط حركت‌لريني آيدينلادير و نهايت شاه حؤكومتي‌ني توشلاياراق اونو توپا باغلايير:

اونوتدونمو حيشمتيني سولطانين
خرجي چوخدور او مؤحشتم ديوانين
نؤكرلري قيزيل شراب ايچه‌رلر
خانيملاري يايلاقلارا كؤچرلر...
گؤردوم حريف دئيير سؤزون دوغروسون
ياخشي تانير مملكتين اوغروسون

دئييلن پيس آروادلارين يئري هر گون بئله معصوم قيزلاري قوربان آپارير و جامعه‌ميز يانير. شاعير اينانير كي

زنگين‌لرين چركين قيزي اَر تاپار

حبيب ساهرين قادينلار حاققيندا يازديغي شئعرلري چوخدور. بونلار آراسيندا « آنا» عونوانلي اوزون پوئما، بير شاه اثر كيمي گؤز اؤنونده‌دير . بو شعر روس يازيچي‌سي ماكسيم گورگىدن ترجومه اولورسا دا، حبيب ساهيرين اؤز فيكري ، دؤشونجه‌سي و شاعيرانه دويغوسو آيدينجاسنيا دويولور . بو شئعري بئله باشلايير :

آلقيش اولسون آنا آدلي هر قادينا
ديريلييين قايناغينا

بورادا آنا حاققيندا گؤز‌ل دوشونجه‌لي تصويرلر و آنلاملار واردير. شاعير سئوگي‌ني آنا سودوندن آلينما بير نئعمت بيلير ، آنا سودونو، گون ايشيغي كيمي ده‌يرلنديرير و اينساندا سئوگي يارادير و دونياني سئوديرير :

گون ايشيغي آنا سودو
سئوديريري بو دونياني هر اينسانا

شاعير بورادا امير تيمورو آنا ايله اوزله شد‌يرير و نهايت ايسكندر و بؤيوك دونيا فاتيح‌لري‌نين آنا اؤنونده ديزه چؤكمه‌لرينه حؤكم وئرير و بئله دئيير:

سن تانريني دانا بيلسن
اؤز آناني دانانمازسان!

حبيب ساهير قادينلارا درين حؤرمت بسله‌يير و بو حؤرمتي هر ياندا اولورسا دا ديله گتيرير. او سعادتي سئوگي‌سيز مومكون بيلمه‌ييب، قادين سيز دا سئوگي‌نين يارانماسيني مومكون سانمايير

سئوگي‌سيز هئچ سعادت يوخ
قادين سيز هئچ سئوگي اولماز

دوغرودان دا منظومه‌نين سونوچوندا نتيجه‌لندييي كيمي آناني سئوگي و باريش آغاجي‌ني اكمكده گؤروب ، اونون عئشقيني غملي ـ قارا اؤلومدن ده داها گوجلو گؤرور. بو باخيش قادينلارا حؤرمت حبيب ساهيرين اينسان سئورليك روحيه‌سيندن بير داملادير.